ENOTHTA 6

Ν .Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ

Β1& Β3 Οι αντωνυμίες – τα είδη

Αντωνυμίες είναι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε αντί για ονόματα, ουσιαστικά ή επίθετα. Με τη χρήση τους :

α. αποφεύγουμε τις άσκοπες επαναλήψεις των ονομάτων και β. αποκτά ο λόγος μας ποικιλία και σαφήνεια.

Ο συντακτικός ρόλος των αντωνυμιών

• Οι περισσότερες αντωνυμίες είναι κλιτά μέρη του λόγου
• λειτουργούν στην πρόταση όπως τα ονόματα:

• υποκείμενο Εγώ θα επιστρέψω το βράδυ.

• αντικείμενο Σου αγόρασα ένα τετράδιο.

• κατηγορούμενο Ο Γιάννης είναι αυτός.

• επιθετικός προσδιορισμός Να πάθετε τέτοια καταστροφή!

• γενική προσδιοριστική Ψάχνω τα γυαλιά μου.

• συνοδεύει πρόθεση Αύριο θα πάω σ’ αυτόν.

Τα είδη των αντωνυμιών

α. προσωπικές εγώ, εσύ, αυτός

β. κτητικές δικός μου, δική μου, δικό μου

γ. αυτοπαθείς του εαυτού μου

δ. οριστικές ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο

μόνος, μόνη, μόνο

ε. δεικτικές αυτός, αυτή, αυτό

(ε)τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο

εκείνος, εκείνη, εκείνο

τέτοιος, τέτοια, τέτοιο

τόσος, τόση, τόσο

στ. αναφορικές που

ο οποίος, η οποία, το οποίο

όποιος, όποια, όποιο

ό,τι

όσος, όση, όσο

οποιοσδήποτε

οτιδήποτε

ζ. ερωτηματικές τι

ποιος, ποια, ποιο

πόσος, πόση, πόσο

η. αόριστες ένας, μια (μία), ένα

κανένας (κανείς), καμία (καμιά), κανένα

κάποιος, κάποια, κάποιο

μερικοί, μερικές, μερικά

κάτι, κατιτί

τίποτα (τίποτε)

κάμποσος, κάμποση, κάμποσο

κάθε /καθένας, καθεμία (καθεμιά), καθένα / καθετί

ο δείνα, η δείνα, το δείνα

ο τάδε, η τάδε, το τάδε

άλλος, άλλη, άλλο

✔ Άκλιτες: που, ό,τι, οτιδήποτε, τι, κάτι, κατιτί, τίποτα, κάθε, καθετί, και ο δείνα / ο τάδε (συνοδεύονται πάντα από άρθρο και συνήθως βρίσκονται στον ενικό)

.

✔ Η αναφορική αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο αντικαθίσταται συχνά από την άκλιτη αναφορική αντωνυμία που (εκτός από την περίπτωση που συνοδεύει πρόθεση)

π.χ. Ο άντρας που έρχεται προς το μέρος μας είναι θείος μου.

Ο άντρας ο οποίος έρχεται προς το μέρος μας είναι θείος μου. α λ λ ά : ο άντρας από τον οποίο ζήτησα να έρθει προς το μέρος μου είναι θείος μου

Προσοχή: Η αόριστη αντωνυμία ένας, μια (μία), ένα δεν πρέπει να συγχέεται με το αριθμητικό ένας, μία, ένα ούτε με το αόριστο άρθρο ένας, μια, ένα. Για παράδειγμα:

Συνάντησα έναν και μου μίλησε. (αντωνυμία: αντικαθιστά ουσιαστικό και βρίσκεται μόνη της στην πρόταση)

Συνάντησα έναν άνθρωπο. (άρθρο: συνοδεύει ουσιαστικό και χρησιμοποιείται με γενικευτική σημασία)

Τελικά αγόρασα μόνο ένα βιβλίο (αριθμητικό: αντιδιαστέλλει τη μονάδα από τα πολλά)

Β2 Οι προσωπικές αντωνυμίες ( Κλίση προσωπικής αντωνυμίας Γραμματική της Ν. Ε. σελ. 66 -67 )

✔ Οι προσωπικές αντωνυμίες σχηματίζουν δυνατούς (ισχυρούς) και αδύνατους (ασθενείς) τύπους, που χρησιμοποιούνται ανάλογα με το αν ο ομιλητής ή ο συγγραφέας θέλει να δώσει έμφαση ή όχι στην αντωνυμία.

✔ Οι δυνατοί τύποι των προσωπικών αντωνυμιών χρησιμοποιούνται:

α. Όταν βρίσκονται μόνοι τους στο λόγο, π.χ. – Ποιον ζητούν; – Εσένα.

β. Όταν θέλουμε να τονίσουμε κάτι, π.χ. Εμείς προσέχουμε τη διατροφή μας.

γ. Όταν θέλουμε να εκφράσουμε αντίθεση, να ξεχωρίσουμε κάτι από κάποιο άλλο, π.χ. Εμείς θα μείνουμε αλλά εσείς θα φύγετε.

δ. Συχνά όταν συνοδεύονται από προθέσεις, π.χ. Από εσένα τα περιμένω όλα.

✔ Πολλές φορές επαναλαμβάνουμε ένα όνομα που ειπώθηκε προηγουμένως, χρησιμοποιώντας τον αδύνατο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας του γ΄ προσώπου. Στη περίπτωση αυτή η αντωνυμία λέγεται επαναληπτική, π.χ. Τα φυτά τα πότισα χτες.

✔ Όταν η αντωνυμία προαναγγέλλει κάτι που θα ειπωθεί αμέσως μετά, λέγεται προληπτική, π.χ. Τα πότισα χτες τα φυτά.

Γ. Ετυμολογικές οικογένειες λέξεων

❏ Οικογένεια λέξεων το σύνολο των λέξεων που έχουν σχηματιστεί από την ίδια απλή λέξη είτε με παραγωγή είτε με σύνθεση.

Οι λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέγονται συγγενικές. π. χ.