ENOTHTA 4

Ν .Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ

Β1. ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΡΗΜΑΤΟΣ –ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

α. ΔΙΑΘΕΣΗ :

- αναφέρεται στη σημασία του Ρ.

- Η διάθεση του ρήματος είναι ανεξάρτητη από τη φωνή στην οποία βρίσκεται

- φανερώνει αν το υποκείμενο :

•ενεργεί (Ενεργητική διάθεση, π.χ. τρέχω).

• παθαίνει κάτι από κάποιον άλλο (Παθητική διάθεση) , π.χ. φωτίζομαι (από τον ήλιο)

• ενεργεί και η ενέργεια ξαναγυρίζει στο ίδιο (Μέση διάθεση ), π.χ. πλένομαι (πλένω τον εαυτό μου)

• βρίσκεται σε κάποια κατάσταση (Ουδέτερη διάθεση) π.χ. κοιμάμαι

β. ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

* Όταν διατυπώνουμε ένα νόημα χρησιμοποιώντας ρήμα παθητικής διάθεσης έχουμε παθητική σύνταξη.

• Στην παθητική σύνταξη υπάρχει και το ποιητικό αίτιο: ένα προθετικό σύνολο που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα από το οποίο παθαίνει κάτι το υποκείμενο, π.χ. προδόθηκα από τους φίλους μου (= οι φίλοι μου με πρόδωσαν).

• Το ποιητικό αίτιο εκφέρεται:

• (συνήθως) από + αιτιατική, π.χ. κουράστηκα από τη γυμναστική
• (με ρηματικά επίθετα σε -τός) σε + αιτιατική, π.χ. αγαπητός σε όλους

– (με παθητικές μετοχές που λήγουν σε -μένος) με + αιτιατική, π.χ. γραμμένο με μελάνι

• Το ποιητικό αίτιο παραλείπεται όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα.

Β2. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ -ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ

* Ενεργητικά αμετάβατα ονομάζονται τα ρήματα που φανερώνουν ότι ενέργεια του υποκειμένου δε μεταβαίνει σε κάτι άλλο (τα αμετάβατα ρήματα δεν παίρνουν αντικείμενο), π.χ. υπάρχω.

* Ενεργητικά μεταβατικά ονομάζονται τα ρήματα που φανερώνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο ή πράγμα (τα μεταβατικά ρήματα παίρνουν αντικείμενο), π.χ. κρατάω μια τσάντα.

* Πολλά ρήματα χρησιμοποιούνται και ως μεταβατικά και ως αμετάβατα, ανάλογα με το γλωσσικό περιβάλλον στο οποίο εντάσσονται,

π.χ. Ο Γιάννης δε βλέπει (= είναι τυφλός) αλλά: Βλέπω συχνά τους παλιούς μου φίλους.

Β3. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ –ΜΟΝΟΠΤΩΤΑ ΚΑΙ ΔΙΠΤΩΤΑ ΡΗΜΑΤΑ

* Αντικείμενο : η λέξη που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα που δέχεται την ενέργεια ή την επίδραση του υποκειμένου ενός μεταβατικού ρήματος και αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα της έννοιάς του.

* αντικείμενο μεταβατικού ρήματος : ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία και κάθε άλλο μέρος του λόγου και ολόκληρη πρόταση (με άρθρο ή χωρίς άρθρο), όταν παίρνουν τη θέση ουσιαστικού.

* Τα μεταβατικά ρήματα διακρίνονται σε μονόπτωτα και δίπτωτα

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

[* σύστοιχο :έχει την ίδια ρίζα με το Ρ ή είναι συνώνυμο ή ο επιθετικός προσδιορισμός του σύστοιχου που παραλέιφθηκε.]

• Στα δίπτωτα ρήματα που συντάσσονται με δύο αιτιατικές, η αιτιατική που φανερώνει πρόσωπο ή προσωποποιημένο πράγμα ή έμψυχο είναι το άμεσο αντικείμενο.

▪ Στα δίπτωτα ρήματα που συντάσσονται με αιτιατική και γενική, άμεσο αντικείμενο είναι η αιτιατική.

• Στα δίπτωτα ρήματα το έμμεσο αντικείμενο μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο (με τις προθέσεις από, με, σε, για + αιτιατική), π.χ. Πήρα του Γιώργου ένα δώρο. → Πήρα στο Γιώργο ένα δώρο.

Προσοχή: αντικείμενα που βρίσκονται στην ίδια πτώση και συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους ή με κόμμα θεωρούνται μία πτώση και δεν πρέπει να συγχέονται με το δεύτερο αντικείμενο των δίπτωτων ρημάτων,

π.χ. Είδα το Γιάννη, τον Πέτρο και την Αλεξία. (αντικείμενο σε μία πτώση) αλλά: Μαθαίνει τα παιδιά σκάκι. (δύο αντικείμενα)

Γ. ΣΥΝΟΧΗ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Για να γράψουμε ένα κείμενο, επιλέγουμε:

τους αναγνώστες/αποδέκτες

θέμα σκοπό εξαρτάται από το είδος του κειμένου

επιμέρους ζητήματα το τι θέλουμε να πετύχουμε

το κείμενο πρέπει να έχει:

• Αλληλουχία :η ομαλή μετάβαση από μία σκέψη στην άλλη, η οποία εξασφαλίζεται με τη λογική ακολουθία των νοημάτων.

Για να έχει αλληλουχία το κείμενό μας, πρέπει να υπάρχει:

– ενότητα χώρου και χρόνου

– συνέχεια στη δράση των ηρώων

– λογική στην παράθεση των γεγονότων ή σχέση αιτίας – αποτελέσματος

• Συνοχή : η εσωτερική σχέση που συνδέει τα επιμέρους στοιχεία ενός κειμένου, ώστε αυτό να αποτελεί οργανωμένο σύνολο (και όχι απλή παράθεση στοιχείων).

Η συνοχή ενός κειμένου επιτυγχάνεται με τους εξής τρόπους:

– χρήση διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων (ανάμεσα στις προτάσεις, στις περιόδους και στις παραγράφους)

– επανάληψη ή παράλειψη μιας λέξης ή φράσης που προαναφέρθηκε

– αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία

– χρήση γενικότερου όρου

– χρήση λέξεων που ανήκουν στον ίδιο χώρο

– νοηματική συγγένεια ανάμεσα σε όσα προηγούνται και σε όσα ακολουθούν

* Τα κείμενα διαφέρουν ανάλογα με το είδος τους (α. περιγραφικά, β. αφηγηματικά, γ. επιχειρηματολογίας).

*Το κείμενο διαμορφώνεται ανάλογα με το είδος στο οποίο ανήκει (π.χ. αν είναι άρθρο, επιστολή, ημερολόγιο κ.λπ.), τον αποδέκτη και τι αυτός γνωρίζει για το θέμα μας.

* Όλα σχεδόν τα κείμενα, σε όποιο είδος κι αν ανήκουν, ακολουθούν το σχήμα:

πρόλογος – κύριο θέμα – επίλογος.

* Ορισμένα είδη κειμένου έχουν τυπική μορφή: ένα άρθρο πρέπει οπωσδήποτε να έχει τίτλο ή μια ομιλία να ξεκινάει με προσφώνηση και να κλείνει με αποφώνηση.