ENOTHTA 5

Ν .Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ

Β1:ΒΑΘΜΟΙ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

• Βαθμοί ονομάζονται οι τρεις μορφές των επιθέτων, ορισμένων μετοχών και των επιρρημάτων, οι οποίες δηλώνουν διαφορές στην ποιότητα, την ποσότητα κ.λπ.

βαθμοί: θετικός ( δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γγνώρισμα, π.χ. δύσκολη άσκηση)

σ υγκριτικός

υπερθετικός παραθετικά

Σχηματισμός των παραθετικών

Α. ΕΠΙΘΕΤΑ

συγκριτικός βαθμός: (δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα σε μεγαλύτερο βαθμό από ένα άλλο,

π.χ. Αυτή η άσκηση είναι πιο δύσκολη (ή δυσκολότερη) από την άλλη)

α. μονολεκτικά : θέμα + καταλήξεις -τερος, -τερη,-τερο, π.χ. μεγαλύτερος – μεγαλύτερη – μεγαλύτερο

β. περιφραστικά: πιο + επίθετο θετικού βαθμού, π.χ. πιο μεγάλος- πιο μεγάλη –πιο μεγάλο

υπερθετικός βαθμός:

1. Σχετικός υπερθετικός:( δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα στον πιο μεγάλο βαθμό από όλα τα όμοιά του,

π.χ. Αυτή η άσκηση είναι η πιο δύσκολη (ή η δυσκολότερη).

άρθρο + συγκριτικός βαθμός επιθέτου (μονολεκτικά ή περιφραστικά)

π.χ. ο μεγαλύτερος – η μεγαλύτερη – το μεγαλύτερο

ή ο πιο μεγάλος – η πιο μεγάλη – το πιο μεγάλο

2. Απόλυτος υπερθετικός: (δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα ουσιαστικά, π.χ. Αυτή η άσκηση είναι πολύ δύσκολη (ή δυσκολότατη).

α. πολύ + θετικός βαθμός επιθέτου,

π.χ. πολύ μικρός – πολύ μικρή – πολύ μικρό

β. θέμα + καταλήξεις -τατος, -τατη, -τατο,

π.χ. ωραιότατος – ωραιότατη – ωραιότατο

*Μονολεκτικό τύπο δε σχηματίζουν:

– τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί/ -ης, -α, -ικο, /-άς ή -ής, -ού,/ -άδικο/-ούδικο/-ήδικο

– τα άκλιτα

• οι μετοχές

Επίθετα χωρίς παραθετικά

Δε σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα που σημαίνουν:

– ύλη, π.χ. σιδερένιος, μάλλινος, ξύλινος

– καταγωγή ή συγγένεια, π.χ. Αθηναίος, Χιώτης, πατρικός

– τόπο, π.χ. ορεινός, βουνίσιος, πεδινός

– χρόνο, π.χ. καθημερινός, μεσημεριανός, βραδινός

– κατάσταση που δεν αλλάζει, π.χ. γυναικείος, αντρικός, θνητός

– μερικά σύνθετα με πρώτο συνθετικό το α-, π.χ. άγνωστος, αστείρευτος, άπειρος

Β. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

Όσα επιρρήματα προέρχονται από επίθετα σχηματίζουν παραθετικά από τον πληθυντικό του ουδετέρου

π.χ. ωραίος → ωραία – ωραιότερα / πιο ωραία – ωραιότατα / πολύ ωραία

Σημ. : μελετήστε από το βιβλίο της Γραμματικής τους πίνακες Α και Β σελ. 58, 59 και την ορθογραφία σελ. 59

Β2 :Η ΣΥΓΚΡΙΣΗ

Στοιχεία της σύγκρισης: α΄όρος σύγκρισης + συγκριτικό + β΄όρος σύγκρισης

• Ο α΄όρος σύγκρισης :ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, μετοχή, ρήμα, πρόταση κ.λπ.

• Ο β΄όρος σύγκρισης εκφέρεται με:

– από + αιτιατική, π.χ. το κόκκινο είναι ωραιότερο από το άσπρο

– με τον αδύνατο τύπο της γενικής της προσωπικής αντωνυμίας (όταν το συγκριτικό είναι επίθετο όπως: μεγαλύτερος, μικρότερος, ανώτερος, κατώτερος, καλύτερος, χειρότερος), π.χ. είναι μικρότερή μου

– παρά + ομοιότυπα με τον α΄ όρο, π.χ. γράφω περισσότερο με το αριστερό παρά με το δεξί

– βραχυλογικά, δηλαδή παραμένει μόνο ο προσδιορισμός του, όταν είναι ίδιος με τον α΄ όρο σύγκρισης,

π.χ. η ξύλινη καρέκλα είναι πιο άνετη από τη σιδερένια (ενν. καρέκλα)

– Ο β΄όρος παραλείπεται όταν εννοείται εύκολα, π.χ. οι γεροντότεροι έχουν μεγαλύτερη πείρα (ενν. από τους μικρότερους σε ηλικία).

• Το συγκριτικό είναι επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού, π.χ. Ο Γιάννης είναι πιο αδύνατος από το Γιώργο.

Γ. ΤΟ Β΄ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ

• β΄ συνθετικό σύνθετης λέξης : ουσιαστικό, επίθετο, ρήμα, μετοχή, επίρρημα.
• Το μέρος του λόγου στο οποίο ανήκει το β΄ συνθετικό δεν ταυτίζεται πάντα με αυτό του συνθέτου. Αναλυτικότερα:

Όταν το β΄ συνθετικό είναι: Το σύνθετο είναι:

ουσιαστικό: παιδί → ουσιαστικό: παπαδοπαίδι ή

καρδιά → επίθετο: σκληρόκαρδος, -η, -ο ή

κεφάλι → επίρρημα: κατακέφαλα

……………………………………………………………………………………………

επίθετο: κόκκινος → επίθετο: βαθυκόκκινος

ρήμα: στολίζω → ρήμα: σημαιοστολίζω ή

παίζω → ουσιαστικό: οργανοπαίχτης ή

ρουφώ → επίρρημα: μονορούφι

………………………………………………………………………………………………

μετοχή: ντυμένος → μετοχή: καλοντυμένος

επίρρημα: αύριο → επίρρημα: μεθαύριο

* Όταν λέξεις που αρχίζουν από ο- (όπως: οδύνη, όλεθρος, όνομα, ορυχείο, όροφος, ομαλός) γίνονται β΄συνθετικά ή παράγουν λέξεις με αχώριστα μόρια, το αρχικό ο- τρέπεται σε ω- π.χ. ανώδυνος, πανωλεθρία, ανώνυμος, ανθρακωρυχείο, πολυώροφος, ανώμαλος

Δ. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

Οργάνωση της περιγραφής

❏ Περιγραφή :η αναπαράσταση με λόγο χώρων, προσώπων, αντικειμένων, φαινομένων….

• Ως είδος κειμένου συνδέεται κυρίως με το χώρο (δηλ. τα περιγραφικά κείμενα οργανώνονται με άξονα το χώρο).

• Είδη περιγραφής:

– υποκειμενική (π.χ. λογοτεχνικά κείμενα)

– αντικειμενική (π.χ. επιστημονικά κείμενα)

• Το σημείο περιγραφής μπορεί: α. να κινείται, β. να είναι σταθερό, όταν ο συγγραφέας μένει ακίνητος και από εκεί περιγράφει το χώρο.

Δομή των περιγραφικών κειμένων

• Η περιγραφή ακολουθεί πορεία από το γενικό (γενικές εικόνες) στο ειδικό (λεπτομερειακές εικόνες).

• Στην οργάνωση των λεπτομερειών ακολουθούμε μια λογική σειρά, ανάλογα με αυτό που θέλουμε κάθε φορά να τονίσουμε:

– όταν η περιγραφή γίνεται σε πραγματικό χώρο, συνήθως την οργανώνουμε με βάση τη χωρική ακολουθία: δηλαδή από πάνω προς τα κάτω, από βορρά προς νότο, από ανατολικά προς τα δυτικά, από αριστερά προς τα δεξιά κ.λπ.

• όταν η περιγραφή γίνεται σε συμβολικό χώρο, την οργανώνουμε με βάση τη λογική ακολουθία: από τα απλά στα σύνθετα, από τα λιγότερο σημαντικά στα περισσότερο σημαντικά κ.λπ.
• Οργάνωση της αφήγησης

❏ Αφήγηση είναι η προφορική ή γραπτή παρουσίαση ενός γεγονότος ή μιας σειράς γεγονότων, πραγματικών ή φανταστικών

• Η αφήγηση οργανώνεται με άξονα το χρόνο, αλλά οι καταστάσεις συνδέονται αιτιολογικά μεταξύ τους.

• Σημαντικά στοιχεία της αφήγησης είναι η οπτική γωνία του αφηγητή, η χρονική σειρά των γεγονότων και η γλώσσα της αφήγησης.

Η δομή της αφήγησης

α. Πληροφορίες για τους ήρωες, το χώρο, το χρόνο και την κατάσταση από την οποία ξεκινά η αφήγηση

β. Η εξέλιξη της αφήγησης και η έκβασή της

γ. Η λύση: η κρίση του αφηγητή για το νόημα της ιστορίας

Η γλώσσα της αφήγησης χαρακτηρίζεται από τη χρήση συνδετικών λέξεων και φράσεων που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων (έπειτα, ύστερα, κατά τη διάρκεια) και την αιτιολογική σχέση μεταξύ τους (επειδή, καθώς, για το λόγο αυτό).

[Σημ.: Για τη συνοχή των περιγραφικών και αφηγηματικών κειμένων ισχύουν όσα αναφέρθηκαν στην Ενότητα 4]