ENOTHTA 8

Ν. Ε. ΓΛΩΣΣΑ – ΤΕΥΧΟΣ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ 8

ΜΕΤΟΧΕΣ

Β1. Οι μετοχές στην ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ και την ΠΑΘΗΤΙΚΗ φωνή (η μτχ στη γραμματική)

Μ ΕΤΟΧΗ ΕΠΙΘΕΤΟ + ΡΗΜΑ(μετέχει και στα δύο μέρη του λόγου)

-οντας

ενεργητική άκλιτες/μτχ ενεστώτα

γένος φωνή -ώντας

-όμενος

παθητική -ούμενος κλιτές/μτχ ενεστώτα

αριθμός διάθεση -άμενος

-μένος κλιτές/μτχ παρακειμένου

πτώση χρόνος

Β2. ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ και ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ μετοχή (η μτχ στο συντακτικό)

σημασία επιθέτου σημασία επιρρήματος

(μτχ παθητικής φωνής) (μτχ ενεργητικής φωνής)

ENOTHTA 7

Ν .Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ

Β

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

Ι. ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΩΣ : επιρρηματικοί προσδιορισμοί

ΔΕΙΧΝΟΥΝ : τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, βεβαίωση, δισταγμό ή πιθανότητα, άρνηση.

ΙΙ. ΩΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΎΝΤΑΙ ΚΑΙ :

1)      Προθετικά σύνολα, π.χ. Πολλοί τουρίστες θα έλθουν στη χώρα μας

2)      Απλή αιτιατική ή γενική (σπανιότερα) ουσιαστικού, π.χ. κάθε μέρα πίνουμε γάλα. Ξυπνήσαμε πρωί πρωί

3)      Δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, π.χ. πριν ασχοληθούμε με τα αποτελέσματα, ερευνήσαμε τα αίτια.

4)      Επιρρηματικές μετοχές, π.χ. Έγινε καλύτερος διαβάζοντας

5)      Συνδυασμός επιρρήματος με προθετικό σύνολο ή δύο επιρρημάτων μαζί, π.χ. Συναντηθήκαμε δύο φορές μέσα στην ημέρα

Επίσης, ένας επιρρηματικός προσδιορισμός μπορεί να δείχνει: αιτία, σκοπό, αποτέλεσμα, αναφορά, προϋπόθεση, εναντίωση ή παραχώρηση, αλλά και παρομοίωση, συνοδεία, ποσό κατά προσέγγιση, αφαίρεση, κτλ.

Γ

Επιρρήματα παράγονται από επίθετα, αντωνυμίες και από άλλα επιρρήματα.

Σχηματίζονται με τις παραγωγικές καταλήξεις:

1)      -α/ -ά/-ιά, π.χ. καλός -> καλά, βαρύς -> βαριά, κρυφός -> κρυφά

2)      –ώς/ -ως, π.χ. συνεχής -> συνεχώς, απόλυτος -> απολύτως

3)      –θε, π.χ. εδώ -> εδώθε

4)      –ού, π.χ. άλλος -> αλλού

Εξαιρούνται: τα επιρρήματα πολύ, λίγο, μόνο.

Υπάρχουν επιρρήματα που παράγονται και με την προσθήκη της κατάληξης –α αλλά και της κατάληξης –ως, π.χ. απλός -> απλά, απλώς

ΠΡΟΘΕΤΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ: Φανερώνουν κυρίως επιρρηματικές σχέσεις. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο λόγο όπως και τα επιρρήματα για να δηλώσουν.

1)      Τόπο -> π.χ. Έτρεξε προς την πόρτα. Σύρθηκε ως εκεί. Κατάγεται από την Αθήνα

2)      Τρόπο ->Χόρευαν με ζωηρότητα

3)      Χρόνο -> Θα μας επισκεφτούν κατά τα Χριστούγεννα. Συζητήσαμε για λίγο. Να έχεις τελειώσει την εργασία ως αύριο

Δ

Οι παράγραφοι και οι προτάσεις ενός κειμένου συνδέονται:

1)      Με λέξεις ή φράσεις που δείχνουν: χρονική σχέση, τοπική σειρά, συμπέρασμα, αντίθεση, επεξήγηση, προσθέτουν ένα γεγονός, τρόπο.

2)      Αναφορά στην προηγούμενη παράγραφο που γίνεται με: επανάληψη της τελευταίας ιδέας της παραγράφου, επανάληψη του κεντρικού νοήματος, επανάληψη μιας λέξης- κλειδιού, με αντωνυμία.

3)      Παραλληλία νοημάτων, π.χ. ανάλογη κατάσταση επικρατούσε…: επαγωγική σύνδεση (από το ειδικό στο γενικό), απαγωγική σύνδεση (από το γενικό στο ειδικό)

4)      Ερώτηση.

ENOTHTA 6

Ν .Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ

Β1& Β3 Οι αντωνυμίες – τα είδη

Αντωνυμίες είναι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε αντί για ονόματα, ουσιαστικά ή επίθετα. Με τη χρήση τους :

α. αποφεύγουμε τις άσκοπες επαναλήψεις των ονομάτων και β. αποκτά ο λόγος μας ποικιλία και σαφήνεια.

Ο συντακτικός ρόλος των αντωνυμιών

• Οι περισσότερες αντωνυμίες είναι κλιτά μέρη του λόγου
• λειτουργούν στην πρόταση όπως τα ονόματα:

• υποκείμενο Εγώ θα επιστρέψω το βράδυ.

• αντικείμενο Σου αγόρασα ένα τετράδιο.

• κατηγορούμενο Ο Γιάννης είναι αυτός.

• επιθετικός προσδιορισμός Να πάθετε τέτοια καταστροφή!

• γενική προσδιοριστική Ψάχνω τα γυαλιά μου.

• συνοδεύει πρόθεση Αύριο θα πάω σ’ αυτόν.

Τα είδη των αντωνυμιών

α. προσωπικές εγώ, εσύ, αυτός

β. κτητικές δικός μου, δική μου, δικό μου

γ. αυτοπαθείς του εαυτού μου

δ. οριστικές ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο

μόνος, μόνη, μόνο

ε. δεικτικές αυτός, αυτή, αυτό

(ε)τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο

εκείνος, εκείνη, εκείνο

τέτοιος, τέτοια, τέτοιο

τόσος, τόση, τόσο

στ. αναφορικές που

ο οποίος, η οποία, το οποίο

όποιος, όποια, όποιο

ό,τι

όσος, όση, όσο

οποιοσδήποτε

οτιδήποτε

ζ. ερωτηματικές τι

ποιος, ποια, ποιο

πόσος, πόση, πόσο

η. αόριστες ένας, μια (μία), ένα

κανένας (κανείς), καμία (καμιά), κανένα

κάποιος, κάποια, κάποιο

μερικοί, μερικές, μερικά

κάτι, κατιτί

τίποτα (τίποτε)

κάμποσος, κάμποση, κάμποσο

κάθε /καθένας, καθεμία (καθεμιά), καθένα / καθετί

ο δείνα, η δείνα, το δείνα

ο τάδε, η τάδε, το τάδε

άλλος, άλλη, άλλο

✔ Άκλιτες: που, ό,τι, οτιδήποτε, τι, κάτι, κατιτί, τίποτα, κάθε, καθετί, και ο δείνα / ο τάδε (συνοδεύονται πάντα από άρθρο και συνήθως βρίσκονται στον ενικό)

.

✔ Η αναφορική αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο αντικαθίσταται συχνά από την άκλιτη αναφορική αντωνυμία που (εκτός από την περίπτωση που συνοδεύει πρόθεση)

π.χ. Ο άντρας που έρχεται προς το μέρος μας είναι θείος μου.

Ο άντρας ο οποίος έρχεται προς το μέρος μας είναι θείος μου. α λ λ ά : ο άντρας από τον οποίο ζήτησα να έρθει προς το μέρος μου είναι θείος μου

Προσοχή: Η αόριστη αντωνυμία ένας, μια (μία), ένα δεν πρέπει να συγχέεται με το αριθμητικό ένας, μία, ένα ούτε με το αόριστο άρθρο ένας, μια, ένα. Για παράδειγμα:

Συνάντησα έναν και μου μίλησε. (αντωνυμία: αντικαθιστά ουσιαστικό και βρίσκεται μόνη της στην πρόταση)

Συνάντησα έναν άνθρωπο. (άρθρο: συνοδεύει ουσιαστικό και χρησιμοποιείται με γενικευτική σημασία)

Τελικά αγόρασα μόνο ένα βιβλίο (αριθμητικό: αντιδιαστέλλει τη μονάδα από τα πολλά)

Β2 Οι προσωπικές αντωνυμίες ( Κλίση προσωπικής αντωνυμίας Γραμματική της Ν. Ε. σελ. 66 -67 )

✔ Οι προσωπικές αντωνυμίες σχηματίζουν δυνατούς (ισχυρούς) και αδύνατους (ασθενείς) τύπους, που χρησιμοποιούνται ανάλογα με το αν ο ομιλητής ή ο συγγραφέας θέλει να δώσει έμφαση ή όχι στην αντωνυμία.

✔ Οι δυνατοί τύποι των προσωπικών αντωνυμιών χρησιμοποιούνται:

α. Όταν βρίσκονται μόνοι τους στο λόγο, π.χ. – Ποιον ζητούν; – Εσένα.

β. Όταν θέλουμε να τονίσουμε κάτι, π.χ. Εμείς προσέχουμε τη διατροφή μας.

γ. Όταν θέλουμε να εκφράσουμε αντίθεση, να ξεχωρίσουμε κάτι από κάποιο άλλο, π.χ. Εμείς θα μείνουμε αλλά εσείς θα φύγετε.

δ. Συχνά όταν συνοδεύονται από προθέσεις, π.χ. Από εσένα τα περιμένω όλα.

✔ Πολλές φορές επαναλαμβάνουμε ένα όνομα που ειπώθηκε προηγουμένως, χρησιμοποιώντας τον αδύνατο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας του γ΄ προσώπου. Στη περίπτωση αυτή η αντωνυμία λέγεται επαναληπτική, π.χ. Τα φυτά τα πότισα χτες.

✔ Όταν η αντωνυμία προαναγγέλλει κάτι που θα ειπωθεί αμέσως μετά, λέγεται προληπτική, π.χ. Τα πότισα χτες τα φυτά.

Γ. Ετυμολογικές οικογένειες λέξεων

❏ Οικογένεια λέξεων το σύνολο των λέξεων που έχουν σχηματιστεί από την ίδια απλή λέξη είτε με παραγωγή είτε με σύνθεση.

Οι λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέγονται συγγενικές. π. χ.

ENOTHTA 5

Ν .Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ

Β1:ΒΑΘΜΟΙ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

• Βαθμοί ονομάζονται οι τρεις μορφές των επιθέτων, ορισμένων μετοχών και των επιρρημάτων, οι οποίες δηλώνουν διαφορές στην ποιότητα, την ποσότητα κ.λπ.

βαθμοί: θετικός ( δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γγνώρισμα, π.χ. δύσκολη άσκηση)

σ υγκριτικός

υπερθετικός παραθετικά

Σχηματισμός των παραθετικών

Α. ΕΠΙΘΕΤΑ

συγκριτικός βαθμός: (δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα σε μεγαλύτερο βαθμό από ένα άλλο,

π.χ. Αυτή η άσκηση είναι πιο δύσκολη (ή δυσκολότερη) από την άλλη)

α. μονολεκτικά : θέμα + καταλήξεις -τερος, -τερη,-τερο, π.χ. μεγαλύτερος – μεγαλύτερη – μεγαλύτερο

β. περιφραστικά: πιο + επίθετο θετικού βαθμού, π.χ. πιο μεγάλος- πιο μεγάλη –πιο μεγάλο

υπερθετικός βαθμός:

1. Σχετικός υπερθετικός:( δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα στον πιο μεγάλο βαθμό από όλα τα όμοιά του,

π.χ. Αυτή η άσκηση είναι η πιο δύσκολη (ή η δυσκολότερη).

άρθρο + συγκριτικός βαθμός επιθέτου (μονολεκτικά ή περιφραστικά)

π.χ. ο μεγαλύτερος – η μεγαλύτερη – το μεγαλύτερο

ή ο πιο μεγάλος – η πιο μεγάλη – το πιο μεγάλο

2. Απόλυτος υπερθετικός: (δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα ουσιαστικά, π.χ. Αυτή η άσκηση είναι πολύ δύσκολη (ή δυσκολότατη).

α. πολύ + θετικός βαθμός επιθέτου,

π.χ. πολύ μικρός – πολύ μικρή – πολύ μικρό

β. θέμα + καταλήξεις -τατος, -τατη, -τατο,

π.χ. ωραιότατος – ωραιότατη – ωραιότατο

*Μονολεκτικό τύπο δε σχηματίζουν:

– τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί/ -ης, -α, -ικο, /-άς ή -ής, -ού,/ -άδικο/-ούδικο/-ήδικο

– τα άκλιτα

• οι μετοχές

Επίθετα χωρίς παραθετικά

Δε σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα που σημαίνουν:

– ύλη, π.χ. σιδερένιος, μάλλινος, ξύλινος

– καταγωγή ή συγγένεια, π.χ. Αθηναίος, Χιώτης, πατρικός

– τόπο, π.χ. ορεινός, βουνίσιος, πεδινός

– χρόνο, π.χ. καθημερινός, μεσημεριανός, βραδινός

– κατάσταση που δεν αλλάζει, π.χ. γυναικείος, αντρικός, θνητός

– μερικά σύνθετα με πρώτο συνθετικό το α-, π.χ. άγνωστος, αστείρευτος, άπειρος

Β. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

Όσα επιρρήματα προέρχονται από επίθετα σχηματίζουν παραθετικά από τον πληθυντικό του ουδετέρου

π.χ. ωραίος → ωραία – ωραιότερα / πιο ωραία – ωραιότατα / πολύ ωραία

Σημ. : μελετήστε από το βιβλίο της Γραμματικής τους πίνακες Α και Β σελ. 58, 59 και την ορθογραφία σελ. 59

Β2 :Η ΣΥΓΚΡΙΣΗ

Στοιχεία της σύγκρισης: α΄όρος σύγκρισης + συγκριτικό + β΄όρος σύγκρισης

• Ο α΄όρος σύγκρισης :ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, μετοχή, ρήμα, πρόταση κ.λπ.

• Ο β΄όρος σύγκρισης εκφέρεται με:

– από + αιτιατική, π.χ. το κόκκινο είναι ωραιότερο από το άσπρο

– με τον αδύνατο τύπο της γενικής της προσωπικής αντωνυμίας (όταν το συγκριτικό είναι επίθετο όπως: μεγαλύτερος, μικρότερος, ανώτερος, κατώτερος, καλύτερος, χειρότερος), π.χ. είναι μικρότερή μου

– παρά + ομοιότυπα με τον α΄ όρο, π.χ. γράφω περισσότερο με το αριστερό παρά με το δεξί

– βραχυλογικά, δηλαδή παραμένει μόνο ο προσδιορισμός του, όταν είναι ίδιος με τον α΄ όρο σύγκρισης,

π.χ. η ξύλινη καρέκλα είναι πιο άνετη από τη σιδερένια (ενν. καρέκλα)

– Ο β΄όρος παραλείπεται όταν εννοείται εύκολα, π.χ. οι γεροντότεροι έχουν μεγαλύτερη πείρα (ενν. από τους μικρότερους σε ηλικία).

• Το συγκριτικό είναι επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού, π.χ. Ο Γιάννης είναι πιο αδύνατος από το Γιώργο.

Γ. ΤΟ Β΄ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ

• β΄ συνθετικό σύνθετης λέξης : ουσιαστικό, επίθετο, ρήμα, μετοχή, επίρρημα.
• Το μέρος του λόγου στο οποίο ανήκει το β΄ συνθετικό δεν ταυτίζεται πάντα με αυτό του συνθέτου. Αναλυτικότερα:

Όταν το β΄ συνθετικό είναι: Το σύνθετο είναι:

ουσιαστικό: παιδί → ουσιαστικό: παπαδοπαίδι ή

καρδιά → επίθετο: σκληρόκαρδος, -η, -ο ή

κεφάλι → επίρρημα: κατακέφαλα

……………………………………………………………………………………………

επίθετο: κόκκινος → επίθετο: βαθυκόκκινος

ρήμα: στολίζω → ρήμα: σημαιοστολίζω ή

παίζω → ουσιαστικό: οργανοπαίχτης ή

ρουφώ → επίρρημα: μονορούφι

………………………………………………………………………………………………

μετοχή: ντυμένος → μετοχή: καλοντυμένος

επίρρημα: αύριο → επίρρημα: μεθαύριο

* Όταν λέξεις που αρχίζουν από ο- (όπως: οδύνη, όλεθρος, όνομα, ορυχείο, όροφος, ομαλός) γίνονται β΄συνθετικά ή παράγουν λέξεις με αχώριστα μόρια, το αρχικό ο- τρέπεται σε ω- π.χ. ανώδυνος, πανωλεθρία, ανώνυμος, ανθρακωρυχείο, πολυώροφος, ανώμαλος

Δ. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

Οργάνωση της περιγραφής

❏ Περιγραφή :η αναπαράσταση με λόγο χώρων, προσώπων, αντικειμένων, φαινομένων….

• Ως είδος κειμένου συνδέεται κυρίως με το χώρο (δηλ. τα περιγραφικά κείμενα οργανώνονται με άξονα το χώρο).

• Είδη περιγραφής:

– υποκειμενική (π.χ. λογοτεχνικά κείμενα)

– αντικειμενική (π.χ. επιστημονικά κείμενα)

• Το σημείο περιγραφής μπορεί: α. να κινείται, β. να είναι σταθερό, όταν ο συγγραφέας μένει ακίνητος και από εκεί περιγράφει το χώρο.

Δομή των περιγραφικών κειμένων

• Η περιγραφή ακολουθεί πορεία από το γενικό (γενικές εικόνες) στο ειδικό (λεπτομερειακές εικόνες).

• Στην οργάνωση των λεπτομερειών ακολουθούμε μια λογική σειρά, ανάλογα με αυτό που θέλουμε κάθε φορά να τονίσουμε:

– όταν η περιγραφή γίνεται σε πραγματικό χώρο, συνήθως την οργανώνουμε με βάση τη χωρική ακολουθία: δηλαδή από πάνω προς τα κάτω, από βορρά προς νότο, από ανατολικά προς τα δυτικά, από αριστερά προς τα δεξιά κ.λπ.

• όταν η περιγραφή γίνεται σε συμβολικό χώρο, την οργανώνουμε με βάση τη λογική ακολουθία: από τα απλά στα σύνθετα, από τα λιγότερο σημαντικά στα περισσότερο σημαντικά κ.λπ.
• Οργάνωση της αφήγησης

❏ Αφήγηση είναι η προφορική ή γραπτή παρουσίαση ενός γεγονότος ή μιας σειράς γεγονότων, πραγματικών ή φανταστικών

• Η αφήγηση οργανώνεται με άξονα το χρόνο, αλλά οι καταστάσεις συνδέονται αιτιολογικά μεταξύ τους.

• Σημαντικά στοιχεία της αφήγησης είναι η οπτική γωνία του αφηγητή, η χρονική σειρά των γεγονότων και η γλώσσα της αφήγησης.

Η δομή της αφήγησης

α. Πληροφορίες για τους ήρωες, το χώρο, το χρόνο και την κατάσταση από την οποία ξεκινά η αφήγηση

β. Η εξέλιξη της αφήγησης και η έκβασή της

γ. Η λύση: η κρίση του αφηγητή για το νόημα της ιστορίας

Η γλώσσα της αφήγησης χαρακτηρίζεται από τη χρήση συνδετικών λέξεων και φράσεων που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων (έπειτα, ύστερα, κατά τη διάρκεια) και την αιτιολογική σχέση μεταξύ τους (επειδή, καθώς, για το λόγο αυτό).

[Σημ.: Για τη συνοχή των περιγραφικών και αφηγηματικών κειμένων ισχύουν όσα αναφέρθηκαν στην Ενότητα 4]