Κ. ΘΕΟΤΟΚΗ, Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΥ
Κωνσταντίνος Θεοτόκης (1872 – 1923)
η ζωή
Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα και καταγόταν από αριστοκρατική και καλλιεργημένη οικογένεια. Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στο ≪Εκπαιδευτήριο Καποδίστριας≫. Το 1889 πήγε στο Παρίσι, όπου έκανε σπουδές φιλολογίας, μαθηματικών και φιλοσοφίας για τρία χρόνια. Το 1907 έμεινε για δύο χρόνια στη Γερμανία, όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας. Ως θερμός πατριώτης έλαβε μέρος εθελοντικά στην κρητική Επανάσταση του 1896 και στον πόλεμο του 1897. Έπειτα, μαζί με τη γυναίκα του, που ήταν βαρόνη, εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης αγωνίστηκε για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, ασπάστηκε τις σοσιαλιστικές ιδέες και άσκησε έντονη κριτική στην αστική κοινωνία. Πέθανε στην Κέρκυρα το 1923, ύστερα από μάχη που έδωσε για αρκετούς μήνες με τον καρκίνο.
Το έργο
Ύστερα από παραμονή δυο χρόνων στη Γερμανία γυρίζει στην Ελλάδα, το 1909, αποφασισμένος να αφιερωθεί στην πολιτική του τόπου του. Από τότε αρχίζει να δημοσιεύει τα πιο σπουδαία έργα του. Η τιμή και το χρήμα (1912, στον Νουμά), Κατάδικος (1919), Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα (1920), Οι σκλάβοι στα δεσμά τους (1922), του οποίου η συγγραφή, με το χαρακτηριστικό ιδεολογικό του περιεχόμενο, φαίνεται να τον απασχόλησε επί μακρά σειρά ετών. Τα περισσότερα έργα του Θεοτόκη έχουν κοινωνική κατεύθυνση, κλείνουν δηλαδή ένα κήρυγμα· τούτο όμως δεν ελαττώνει την λογοτεχνική τους αξία, που είναι σημαντική: δεν πρόκειται για μια κατασκευή που πάει να αποδείξει κάτι, αλλά είναι λογοτεχνικές επιτεύξεις ενός συγγραφέα, που έχει πεποιθήσεις κοινωνικές και τις εκφράζει μέσα από τον μύθο του. Στα τελευταία του έργα, το ταλέντο του έχει καλλιεργηθεί στην πληρότητά του· διάλογος, περιγραφή, ψυχολογία, γλωσσικό όργανο, όλα συντελούν στη διαμόρφωση δυνατών και συναρπαστικών πεζογραφημάτων.
[Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας, Εκδόσεις «Γνώση», Αθήνα 2000 (9η έκδ.), 556-557.]
Έργα:
Διηγήματα: Κορφιάτικες ιστορίες
νουβέλες: Η τιμή και το Χρήμα (1914), Κατάδικος (1919) – Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα (1920)
Μυθιστορήματα: Οι σκλάβοι στα δεσμά τους (1922)
Μεταφράσεις: Μετέφρασε αποσπάσματα από έργο της αρχαίας ινδικής λογοτεχνίας, έργα αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων, έργα Ευρωπαίων λογοτεχνών.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Το διήγημα, αν και ημιτελές, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της γραφής του Κ. Θεοτόκη:
1. παρουσιάζονται με ρεαλισμό τα ήθη και τα πάθη της εποχής του πεζογράφου,
2. εμφανής είναι ο έντονος κοινωνικός του προβληματισμός και
3. ψυχογραφεί με ακρίβεια τους ήρωές του και
γενικά προβάλλει μια εικόνα της κοινωνίας της εποχής του.
Στο κείμενο ο συγγραφέας μεταφέρει τον τρόπο λειτουργίας του κλειστού κοινωνικού συστήματος της εποχής και προβάλλει τη σημασία της μεταβίβασης της πατροπαράδοτης τέχνης από τον πατέρα στο γιο σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση, η οποία αντιτίθεται στις επιθυμίες του παιδιού, που αδυνατεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του πατέρα του εξαιτίας της έλλειψης καλλιτεχνικής κλίσης και της αγάπης του για την ελεύθερη κοινωνική ζωή κοντά στη φύση.
Xαρακτηρισμός προσώπων
Σε ολόκληρο το διήγημα αναδεικνύεται η μεγάλη σημασία της μετάδοσης της πατροπαράδοτης τέχνης από τον πατέρα στο γιο, σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση. Αρχικά, απεικονίζεται ένα στιγμιότυπο της κοινής ζωής και εργασίας δύο διηγηματικών ηρώων, κατά τη διάρκεια του οποίου ο πατέρας επιδιώκει να μυήσει με κάθε τρόπο το γιο του στην τέχνη του αγιογράφου (φοβέρα, ψυχολογική πίεση, φιλοτιμία, συναίσθημα, λογική, ενθάρρυνση, υποσχέσεις), ενώ αρνείται να αποδεχθεί την πιθανότητα να μη συνεχίσει το παιδί την αγιογραφία.
Το παιδί, όμως, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του πατέρα. Όμως, ως υπάκουος και υποτακτικός γιος, που σέβεται τον πατέρα του, δεν εκδηλώνει έμπρακτα την αντίδρασή του, αλά εκτελεί απρόθυμα τις εντολές του, και ανταποκρίνεται μηχανικά και ανόρεκτα στην εργασία του κάτω από μεγάλη ψυχολογική πίεση. Ο νέος δε συμμερίζεται τις ιδέες του πατέρα του, δεν πείθεται από τα επιχειρήματα ή τις απειλές του, αλλά αναζητά νοερά διαφυγές στον ανοιχτό αέρα και τις κοινωνικές συναναστροφές των συνομηλίκων του. Την ψυχολογική πίεση που υφίσταται, την αποστροφή του προς το επάγγελμα του αγιογράφου και την επιθυμία του για μια ελεύθερη κοινωνική ζωή κοντά στη φύση φανερώνει το έντονο συναίσθημα χαράς που αισθάνεται, όταν μετά από υπόδειξη του πατέρα του ≪δραπετεύει≫ από την κλειστή ατμόσφαιρα του δωματίου. (≪Ο νέος δεν αποκρίθηκε, μα η χαρά εζωγραφίστηκε στο πρόσωπό του, βιαστικά εκατέβηκε τη σκάλα του σπιτιού και ευρέθηκε όξω≫).
«Ο νέος αναστέναξε...», ( «Το χέρι του όμως εργαζόταν μηχανικά, αλλού ήταν ο νους του... Κι ως τόσο το χέρι του επηγαινοερχόταν οκνά οκνά απάνω στην πλάκα αλέθοντας το χρώμα» Ο αφηγητής σκιαγραφεί τους χαρακτήρες και περιγράφει ένα στιγμιότυπο της κοινής ζωής και εργασίας τους. Ταυτόχρονα με την περιγραφή εκθέτει τις εσωτερικές σκέψεις του γιου με τις οποίες ο αναγνώστης κατανοεί τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη ψυχή του νέου. Τα συναισθήματα λύπης, ανίας και καταπίεσης, που καταλαμβάνουν το νέο κατά τη διάρκεια της ενασχόλησής του με την αγιογραφία είναι έκδηλα σε όλο το διήγημα
Γλώσσα
Ο Θεοτόκης γράφει σε μια άμεση, φυσική και ζωντανή καθημερινή γλώσσα, εμπλουτισμένη με τύπους και λέξεις του κερκυραϊκού ιδιώματος. Το έντονα χρωματισμένο ιδιωματικό λεκτικό
οδηγεί στην αληθοφάνεια της περιγραφής και μεταφέρει τον αναγνώστη στην εποχή, στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα. Η δημοτική του απλού λαού που χρησιμοποιείται χαρίζει στο κείμενο ύφος φυσικό ενώ τα λίγα σχήματα λόγου καθιστούν την έκφραση του έργου λιτή. Σε όλη την αφήγηση και στα διαλογικά μέρη η γλώσσα συνειδητά και επίμονα είναι κερκυραϊκή, ακολουθώντας τη φιλοσοφία του συνόλου του συγγραφικού του έργου και ζωντανεύοντας έτσι το κείμενο.
Ύφος / Mορφή
Το ύφος χαρακτηρίζεται πυκνό, ζωντανό, παραστατικό, δραματικό. Ο διάλογος προσδίδει στο ημιτελές έργο αμεσότητα και ζωντάνια, ενώ ο εσωτερικός μονόλογος του νέου δημιουργεί και μεταφέρει έντονα συναισθήματα, καθώς εκφράζει τη μεγάλη ψυχολογική πίεση του παιδιού, αλλά και την αγάπη του για την ελεύθερη κοινωνική ζωή κοντά στη φύση.
Εκφραστικά μέσα
Μεταφορές: ≪Το χέρι μου δεν ακούει και δεν κάνει ό,τι του προστάζω≫, ≪κι έμεινα στο μισό δρόμο≫, ≪ενώ εκείνος ήταν σκλαβωμένος όλμέρα στους τέσσερους πύργους≫, ≪σκλαβωμένος στην αυστηρή θέληση του πατέρα≫, ≪να πάρεις λίγον αέρα≫, ≪η χαρά ζωγραφίστηκε στο πρό-
σωπό του≫,.
Παρομοιώσεις: ≪σα σκοτισμένος από την πολύωρη κλεισούρα≫.
Προσωποποιήσεις: ≪λες και τα ζωγραφίσματά του εμιλούσαν≫.
Εικόνες: η εικόνα του ζωγράφου, η εικόνα των χρωμάτων που χρησιμοποιεί ο αγιογράφος, η εικόνα της ελεύθερης αγροτικής ζωής στην οποία μεταφέρεται νοερά ο νέος.
1. Περιγράψτε τη σχέση που έχει ο πατέρας με το γιο στο διήγημα.
2. Να χαρακτηρίσετε τον πατέρα του διηγήματος.
3. Να αντικαταστήσετε την τριτοπρόσωπη αφήγηση στο διήγημα του Θεοτόκη «Η τέχνη του αγιογράφου» με αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο (προφ.)
Κωνσταντίνος Θεοτόκης (1872 – 1923)
η ζωή
Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα και καταγόταν από αριστοκρατική και καλλιεργημένη οικογένεια. Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στο ≪Εκπαιδευτήριο Καποδίστριας≫. Το 1889 πήγε στο Παρίσι, όπου έκανε σπουδές φιλολογίας, μαθηματικών και φιλοσοφίας για τρία χρόνια. Το 1907 έμεινε για δύο χρόνια στη Γερμανία, όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας. Ως θερμός πατριώτης έλαβε μέρος εθελοντικά στην κρητική Επανάσταση του 1896 και στον πόλεμο του 1897. Έπειτα, μαζί με τη γυναίκα του, που ήταν βαρόνη, εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης αγωνίστηκε για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, ασπάστηκε τις σοσιαλιστικές ιδέες και άσκησε έντονη κριτική στην αστική κοινωνία. Πέθανε στην Κέρκυρα το 1923, ύστερα από μάχη που έδωσε για αρκετούς μήνες με τον καρκίνο.
Το έργο
Ύστερα από παραμονή δυο χρόνων στη Γερμανία γυρίζει στην Ελλάδα, το 1909, αποφασισμένος να αφιερωθεί στην πολιτική του τόπου του. Από τότε αρχίζει να δημοσιεύει τα πιο σπουδαία έργα του. Η τιμή και το χρήμα (1912, στον Νουμά), Κατάδικος (1919), Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα (1920), Οι σκλάβοι στα δεσμά τους (1922), του οποίου η συγγραφή, με το χαρακτηριστικό ιδεολογικό του περιεχόμενο, φαίνεται να τον απασχόλησε επί μακρά σειρά ετών. Τα περισσότερα έργα του Θεοτόκη έχουν κοινωνική κατεύθυνση, κλείνουν δηλαδή ένα κήρυγμα· τούτο όμως δεν ελαττώνει την λογοτεχνική τους αξία, που είναι σημαντική: δεν πρόκειται για μια κατασκευή που πάει να αποδείξει κάτι, αλλά είναι λογοτεχνικές επιτεύξεις ενός συγγραφέα, που έχει πεποιθήσεις κοινωνικές και τις εκφράζει μέσα από τον μύθο του. Στα τελευταία του έργα, το ταλέντο του έχει καλλιεργηθεί στην πληρότητά του· διάλογος, περιγραφή, ψυχολογία, γλωσσικό όργανο, όλα συντελούν στη διαμόρφωση δυνατών και συναρπαστικών πεζογραφημάτων.
[Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας, Εκδόσεις «Γνώση», Αθήνα 2000 (9η έκδ.), 556-557.]
Έργα:
Διηγήματα: Κορφιάτικες ιστορίες
νουβέλες: Η τιμή και το Χρήμα (1914), Κατάδικος (1919) – Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα (1920)
Μυθιστορήματα: Οι σκλάβοι στα δεσμά τους (1922)
Μεταφράσεις: Μετέφρασε αποσπάσματα από έργο της αρχαίας ινδικής λογοτεχνίας, έργα αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων, έργα Ευρωπαίων λογοτεχνών.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Το διήγημα, αν και ημιτελές, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της γραφής του Κ. Θεοτόκη:
1. παρουσιάζονται με ρεαλισμό τα ήθη και τα πάθη της εποχής του πεζογράφου,
2. εμφανής είναι ο έντονος κοινωνικός του προβληματισμός και
3. ψυχογραφεί με ακρίβεια τους ήρωές του και
γενικά προβάλλει μια εικόνα της κοινωνίας της εποχής του.
Στο κείμενο ο συγγραφέας μεταφέρει τον τρόπο λειτουργίας του κλειστού κοινωνικού συστήματος της εποχής και προβάλλει τη σημασία της μεταβίβασης της πατροπαράδοτης τέχνης από τον πατέρα στο γιο σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση, η οποία αντιτίθεται στις επιθυμίες του παιδιού, που αδυνατεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του πατέρα του εξαιτίας της έλλειψης καλλιτεχνικής κλίσης και της αγάπης του για την ελεύθερη κοινωνική ζωή κοντά στη φύση.
Xαρακτηρισμός προσώπων
Σε ολόκληρο το διήγημα αναδεικνύεται η μεγάλη σημασία της μετάδοσης της πατροπαράδοτης τέχνης από τον πατέρα στο γιο, σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση. Αρχικά, απεικονίζεται ένα στιγμιότυπο της κοινής ζωής και εργασίας δύο διηγηματικών ηρώων, κατά τη διάρκεια του οποίου ο πατέρας επιδιώκει να μυήσει με κάθε τρόπο το γιο του στην τέχνη του αγιογράφου (φοβέρα, ψυχολογική πίεση, φιλοτιμία, συναίσθημα, λογική, ενθάρρυνση, υποσχέσεις), ενώ αρνείται να αποδεχθεί την πιθανότητα να μη συνεχίσει το παιδί την αγιογραφία.
Το παιδί, όμως, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του πατέρα. Όμως, ως υπάκουος και υποτακτικός γιος, που σέβεται τον πατέρα του, δεν εκδηλώνει έμπρακτα την αντίδρασή του, αλά εκτελεί απρόθυμα τις εντολές του, και ανταποκρίνεται μηχανικά και ανόρεκτα στην εργασία του κάτω από μεγάλη ψυχολογική πίεση. Ο νέος δε συμμερίζεται τις ιδέες του πατέρα του, δεν πείθεται από τα επιχειρήματα ή τις απειλές του, αλλά αναζητά νοερά διαφυγές στον ανοιχτό αέρα και τις κοινωνικές συναναστροφές των συνομηλίκων του. Την ψυχολογική πίεση που υφίσταται, την αποστροφή του προς το επάγγελμα του αγιογράφου και την επιθυμία του για μια ελεύθερη κοινωνική ζωή κοντά στη φύση φανερώνει το έντονο συναίσθημα χαράς που αισθάνεται, όταν μετά από υπόδειξη του πατέρα του ≪δραπετεύει≫ από την κλειστή ατμόσφαιρα του δωματίου. (≪Ο νέος δεν αποκρίθηκε, μα η χαρά εζωγραφίστηκε στο πρόσωπό του, βιαστικά εκατέβηκε τη σκάλα του σπιτιού και ευρέθηκε όξω≫).
«Ο νέος αναστέναξε...», ( «Το χέρι του όμως εργαζόταν μηχανικά, αλλού ήταν ο νους του... Κι ως τόσο το χέρι του επηγαινοερχόταν οκνά οκνά απάνω στην πλάκα αλέθοντας το χρώμα» Ο αφηγητής σκιαγραφεί τους χαρακτήρες και περιγράφει ένα στιγμιότυπο της κοινής ζωής και εργασίας τους. Ταυτόχρονα με την περιγραφή εκθέτει τις εσωτερικές σκέψεις του γιου με τις οποίες ο αναγνώστης κατανοεί τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη ψυχή του νέου. Τα συναισθήματα λύπης, ανίας και καταπίεσης, που καταλαμβάνουν το νέο κατά τη διάρκεια της ενασχόλησής του με την αγιογραφία είναι έκδηλα σε όλο το διήγημα
Γλώσσα
Ο Θεοτόκης γράφει σε μια άμεση, φυσική και ζωντανή καθημερινή γλώσσα, εμπλουτισμένη με τύπους και λέξεις του κερκυραϊκού ιδιώματος. Το έντονα χρωματισμένο ιδιωματικό λεκτικό
οδηγεί στην αληθοφάνεια της περιγραφής και μεταφέρει τον αναγνώστη στην εποχή, στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα. Η δημοτική του απλού λαού που χρησιμοποιείται χαρίζει στο κείμενο ύφος φυσικό ενώ τα λίγα σχήματα λόγου καθιστούν την έκφραση του έργου λιτή. Σε όλη την αφήγηση και στα διαλογικά μέρη η γλώσσα συνειδητά και επίμονα είναι κερκυραϊκή, ακολουθώντας τη φιλοσοφία του συνόλου του συγγραφικού του έργου και ζωντανεύοντας έτσι το κείμενο.
Ύφος / Mορφή
Το ύφος χαρακτηρίζεται πυκνό, ζωντανό, παραστατικό, δραματικό. Ο διάλογος προσδίδει στο ημιτελές έργο αμεσότητα και ζωντάνια, ενώ ο εσωτερικός μονόλογος του νέου δημιουργεί και μεταφέρει έντονα συναισθήματα, καθώς εκφράζει τη μεγάλη ψυχολογική πίεση του παιδιού, αλλά και την αγάπη του για την ελεύθερη κοινωνική ζωή κοντά στη φύση.
Εκφραστικά μέσα
Μεταφορές: ≪Το χέρι μου δεν ακούει και δεν κάνει ό,τι του προστάζω≫, ≪κι έμεινα στο μισό δρόμο≫, ≪ενώ εκείνος ήταν σκλαβωμένος όλμέρα στους τέσσερους πύργους≫, ≪σκλαβωμένος στην αυστηρή θέληση του πατέρα≫, ≪να πάρεις λίγον αέρα≫, ≪η χαρά ζωγραφίστηκε στο πρό-
σωπό του≫,.
Παρομοιώσεις: ≪σα σκοτισμένος από την πολύωρη κλεισούρα≫.
Προσωποποιήσεις: ≪λες και τα ζωγραφίσματά του εμιλούσαν≫.
Εικόνες: η εικόνα του ζωγράφου, η εικόνα των χρωμάτων που χρησιμοποιεί ο αγιογράφος, η εικόνα της ελεύθερης αγροτικής ζωής στην οποία μεταφέρεται νοερά ο νέος.
1. Περιγράψτε τη σχέση που έχει ο πατέρας με το γιο στο διήγημα.
2. Να χαρακτηρίσετε τον πατέρα του διηγήματος.
3. Να αντικαταστήσετε την τριτοπρόσωπη αφήγηση στο διήγημα του Θεοτόκη «Η τέχνη του αγιογράφου» με αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο (προφ.)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου