Εμμανουήλ Ροΐδης
Η εορτή του πατρός μου
«Η εορτή του πατρός μου» ανήκει στο είδος του πεζού λόγου που ονομάζεται διήγημα.
Τι είναι το διήγημα και ποια είναι τα χαρακτηριστικά του;
- Συντομία. Μικρή έκταση με ολοκληρωμένη υπόθεση (έχει αρχή, μέση και τέλος)
- Υπάρχει αληθοφάνεια. Μπορεί η ιστορία να είναι πλαστή, αλλά είναι επηρεασμένη από την πραγματικότητα και συχνά περιέχει αυτοβιογραφικά στοιχεία.
- Λίγα πρόσωπα, ένας πρωταγωνιστής
- Συγκεκριμένος τόπος και περιορισμένα χρονικά πλαίσια
- Ένα κύριο γεγονός
- Αλληλουχία περιστατικών που διαμορφώνουν την πλοκή
- Κλιμάκωση συμβάντων που οδηγούν σταδιακά στην κορύφωση, δηλαδή το ανώτατο σημείο ενδιαφέροντος και συγκίνησης. Αυτό βρίσκεται προς το τέλος του διηγήματος.
- Επιδιώκει να δώσει μια ιδέα, ένα δίδαγμα, μια στάση ζωής.
Τα χαρακτηριστικά του διηγήματος στην «Εορτή του πατρός μου»
- Περιγράφει σύντομα τις προετοιμασίες για την εορτή του πατέρα και την ατυχή εξέλιξη.
- Καθρεπτίζεται ο κόσμος των μεγαλοαστών και οι συνήθειές τους.
- Λίγα πρόσωπα. Η τριμελής οικογένεια και ο ανθοπώλης
- Τόπος: το σπίτι της οικογένειας και το ανθοπωλείο
- Χρόνος: Λίγες μέρες πριν και ανήμερα του Αγίου Ιωάννη.
- Συμβάντα: πρόβες, προμήθεια γλάστρας, ατυχής έκβαση
- Κορύφωση: το αναπάντεχο και ατυχές γεγονός
- Στάση ζωής: Σατιρίζεται η τυπολατρία, η υποκρισία και οι παιδαγωγικές αντιλήψεις των μεγαλοαστικών οικογενειών.
Ενότητες
- «Την ερχομένην Πέμπτην … ονομάζεται Γιάννης»: Η επικείμενη γιορτή του πατέρα
- «Οκτώ ημέρες … της εκπλήξεως»: Οι προετοιμασίες για την προσφώνηση και το δώρο
- Τέλος πάντων … τριακοσίας εξήντα πέντε ημέρας»: Η ατυχής έκβαση της τελετής
Κατανόηση – ερμηνεία του κειμένου
Ο πρωταγωνιστής του διηγήματος είναι ένα μικρό παιδί που ζει μέσα σε μια μεγαλοαστική, αυστηρή και καταπιεστική οικογένεια. Καταγράφει με την αθωότητα, την απλότητα και το χιούμορ που το διακρίνουν πώς βιώνει όλη την «τελετουργία» για τη γιορτή του πατέρα του. Οι γονείς του είναι τυπολάτρες και αυστηροί. Επιβάλλουν τη γνώμη τους στο παιδί και δεν του επιτρέπουν να εκφράσει τα πραγματικά συναισθήματα και τις ενστάσεις του για την διαδικασία που τηρείται. Φαίνεται καθαρά πως αυτά που αναγκάζεται να κάνει είναι απολύτως αντίθετα με όσα πιστεύει.
Από την άλλη πλευρά, η τυπολατρία, η τήρηση εξωτερικών κανόνων, ο «καθωσπρεπισμός» έχουν πάρει τη θέση των ειλικρινών σχέσεων, της πραγματικής αγάπης και εκτίμησης μεταξύ των μελών της οικογένειας.
Απόρροια της τυπολατρίας είναι η υποκρισία. Κανένα από τα μέλη της οικογένειας δεν ενεργεί αυθόρμητα και ειλικρινά. Όλοι είναι δεμένοι σε κανόνες και καλούπια. Πράττουν αυτό που πραγματικά θέλουν ή όσα προστάζει «η τάξη τους και η αγωγή τους»;
- Στην πραγματικότητα, η γιορτή ενός αγαπημένου προσώπου είναι μέρα χαράς. Η μητέρα βασανίζεται με αυτό οκτώ μέρες πριν. Θέλει να γίνουν όλα «με τάξιν». Κοπιάζει να μεταδώσει αισθήματα συγκινήσεως στο παιδί και να το μάθει να παίζει καλά τον ρόλο του.
- Συντάσσει με κόπο την προσφώνηση προς τον πατέρα, σε «δέκα αράδες απελέκητες ελληνικούρες», μια γλώσσα νεκρή που όμως φαντάζει επίσημη.
- Τιμωρεί το παιδί με «μπάτσους», όποτε δεν καταφέρνει να κάνει επακριβώς όσα οι τύποι ορίζουν.
- Και ο πατέρας, που εμφανίζεται σε ελάχιστες σκηνές, φαίνεται να συντάσσεται με αυτή την τακτική. Η υποκρισία και οι παιδαγωγικές του αντιλήψεις δεν διαφέρουν στο ελάχιστο από αυτές της συζύγου του.
- Παρά την καταγωγή και τους «τρόπους» τους, αντιμετωπίζουν το χρήμα με φειδώ. Το σπίτι είναι παγωμένο, το χαρτί με «τας χρυσάς γραμμάς» δεν σπαταλιέται ασυλλόγιστα, αγοράζουν τελικά ένα «αρρωστημένον γεράνιον».
Η κοινωνία που σατιρίζεται και απορρίπτεται είναι αυτή ακριβώς: η προσκολλημένη σε τύπους και καλούπια. Αυτή που πιστεύει σε ξεπερασμένα πρότυπα και παρωχημένες αξίες. Έχει κλειστούς και περιορισμένους ορίζοντες και απορρίπτει κάθε κίνηση για πρόοδο και προοπτική.
Η Ελλάδα την εποχή του Ροΐδη
Ο Ροΐδης ζει στην Αθήνα του 2ου μισού του 19ου αιώνα. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά. Η πολιτική διαφθορά ανθεί, ο λαός ζει σε άθλια οικονομική κατάσταση, η θνησιμότητα είναι μεγάλη. Ο Ροΐδης φαίνεται να συντάσσεται με ένα μεγάλο μέρος του λαού που ζητά ανανέωση του πολιτικού κόσμου, βελτίωση των συνθηκών ζωής, απόρριψη της οπισθοδρόμησης και εξευρωπαϊσμό της χώρας. Μέσα από το διήγημα προβάλλεται έμμεσα η αντίληψη αυτή. Παρατηρούμε πώς σατιρίζονται ή έχουν ατυχή έκβαση κάποια συγκεκριμένα περιστατικά:
- Ο τρόπος που η μητέρα συντάσσει την επιστολή με τις «απελέκητες ελληνικούρες» δείχνει ότι ο συγγραφέας ζητά ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες του λαού, με μια γλώσσα ζωντανή, με γνώσεις χρήσιμες και ανοιχτούς ορίζοντες.
- Το περιστατικό στο ανθοπωλείο, όπου η μητέρα πάτησε ένα «νεκρικόν στέφανον» και τελικά αγόρασε ένα «αρρωστημένον γεράνιον» δείχνει ότι η συμπεριφορά της δεν συνάδει με την κοινωνική της θέση.
- Τέλος, η ατυχής και αναπάντεχη έκβαση μιας τόσο καλά προετοιμασμένης «θεατρικής παράστασης», δηλώνει πιθανόν την αντίληψη και την ελπίδα του συγγραφέα ότι το παλιό και ξεπερασμένο θα αποτύχει και σταδιακά θα σβήσει.
Κοντολογίς, στο διήγημα αυτό η πένα του Ροΐδη γκρεμίζει τον παλιό κόσμο, τη σοβαροφάνεια και την υποκρισία. Ζητά ανανέωση, πρόοδο και ελευθερία στη σκέψη και τη ζωή. Όχι μόνο την κοινωνική αλλά και την πολιτική.
(Σημ. Τα στοιχεία για την κατανόηση του κειμένου σε συσχετισμό με την εποχή του Ροΐδη έχουν ληφθεί από το άρθρο του Β. Σπανού και της Στ. Νίκα, “Το αφήγημα του Εμμ. Ροΐδη «Η εορτή του πατρός μου» μέσα από τη θεωρία του γενετικού δομισμού του LucienGoldman”, περιοδικό ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ, τεύχος 103-104)
Τα πρόσωπα
Πατέρας: Σοβαρός, αυστηρός, λιγομίλητος, κρατά αποστάσεις και προκαλεί φόβο στο παιδί, τυπολάτρης, υποκρίνεται για να μη χαλάσει η έκπληξη, φέρεται σκληρά, υποτιμητικά και προσβλητικά στο παιδί, δεν το ενθαρρύνει.
Μητέρα: Τυπική, φορτική, επίμονη, αυταρχική, εγωίστρια, δεν αφήνει καμία πρωτοβουλία στο παιδί, αυστηρή, καταπιεστική, απαιτητική, δύστροπη πελάτισσα.
Παιδί: Καταπιεσμένο, δεν εκδηλώνει σκέψεις και συναισθήματα, σέβεται αλλά και φοβάται τους γονείς, δεν δέχεται τρυφερότητα και κατανόηση, αναγκάζεται να υποκρίνεται και να προσποιείται.
Ειρωνεία και αυτοσαρκασμός
Χαρακτηριστικά της γραφής του Ροΐδη είναι η ειρωνεία και ο σαρκασμός. Αποτελούν τα όπλα με τα οποία ελέγχει αυστηρά και κατακρίνει όσα θεωρεί αρνητικά.
Ειρωνεία: περιφρονητικός ή υποτιμητικός αστεϊσμός, εμπαιγμός, χλευασμός ή σαρκασμός σε βάρος άλλου τον οποίο εκφράζει κάποιος με τη διατύπωση μιας γνώμης ή με την έκφραση ενός συναισθήματος διαφορετικών ή αντίθετων από αυτό που νομίζει ή αισθάνεται
Σαρκασμός: λόγια ιδιαίτερα ειρωνικά και πικρόχολα που έχουν πρόθεση να πληγώσουν.
Αυτοσαρκασμός: το να σαρκάζει κάποιος τον εαυτό του
(Οι ορισμοί από το ηλεκτρονικό λεξικό του Τριανταφυλλίδη)
Δείγματα ειρωνείας στο κείμενο
«Πάνσεπτε…υμίν»
«Ο ανθοπώλης…ανατροφήν»
«μετά πολλά…εξήντα πέντε»
«αλλά εθεώρησε πρέπον…της εκπλήξεως»
«η επίσημος ημέρα»
Δείγματα αυτοσαρκασμού στο κείμενο
«δεν υπάρχει κίνδυνος… λέγεται Ιωάννης»
«δύσκολον όμως…Γιάννης»
«Έπρεπεν άρα… εις το θέατρον»
«η απαγγελία μου …συγκινήσεως»
«δεν ηξιώθην…καλλιγραφίας»
«με όλην μου…μπάτσον»
«η αλήθεια είναι…πατέρα μου»
«άδικον λοιπόν…τριακοσίας εξήντα πέντε ημέρας»
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ
Ο Ροΐδης γεννήθηκε στη Σύρο το 1836 αλλά μεγάλωσε στη Γένοβα ακολουθώντας στις μετακινήσεις του τον έμπορο πατέρα του. Σπούδασε φιλοσοφία στη Γερμανία και μετά το τέλος των σπουδών του εγκαθίσταται στην Αθήνα. Εξακολουθεί να ασχολείται με τις οικογενειακές επιχειρήσεις αλλά τον κερδίζει το γράψιμο και η δημοσιογραφία. Άσκησε μέσα από τις στήλες του έντονη κριτική σε όλο το φάσμα της πολιτικής , κοινωνικής και πνευματικής ζωής της πατρίδας μας του 19ου αιώνα , με ένα λόγο καυστικό, πνευματώδη ,σατυρικό γεμάτο χιούμορ και σαρκασμό. Το ύφος του ήταν πρωτότυπο, ξεχωριστό και ο ίδιος ξεχωριστός. Τρομερός αφηγητής, έγραφε σε μια ιδιαίτερη αρχαΐζουσα καθαρεύουσα δουλεμένη και εξυψωμένη σε ένα γλωσσικό εργαλείο γεμάτο δύναμη και λεπτές αποχρώσεις ενώ με τον λόγο του, τις απόψεις του, τις στήλες του ήταν από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της επικράτησης της δημοτικής σαν επίσημης γλώσσας. Το 1866 εκδίδει το μυθιστόρημα του "Πάπισσα Ιωάννα" που τον κάνει γνωστό παγκόσμια και τον κατατάσσει στους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους. Το έργο είναι μια σάτιρα της καθολικής εκκλησίας του μεσαίωνα που γνώρισε μεγάλη επιτυχία, χαρίζοντας φήμη στον Ροΐδη αλλά και έγινε αιτία αφορισμού του από την ελληνική εκκλησία, κάτι που μάλλον αύξησε το ενδιαφέρον του κοινού. Ο Ροΐδης πνεύμα ασυμβίβαστο και σπινθηροβόλο κατάφερε με το μοναδικό του ύφος να καθιερωθεί στα ελληνικά γράμματα και να αποτελέσει τον προάγγελο των μεγάλων έργων της ελληνικής πεζογραφίας του 20ου αιώνα Το 1875 ίδρυσε την δική του πολιτική εφημερίδα με τον τίτλο "Ασμοδαίος", που με σατυρικό πάντα ύφος δεν άφηνε τίποτε όρθιο. Διετέλεσε και έφορος στην Εθνική μας βιβλιοθήκη για ένα διάστημα. Πέθανε το 1904.
Έργα του
Πάπισσα Ιωάννα, Ιστορία ενός σκύλου, Ιστορία μιας γάτας, Ιστορία ενός αλόγου, Ψυχολογία Συριανού συζύγου, Η μηλιά, Το παράπονο ενός νεκροθάπτου
Τα στοιχεία για τη βιογραφία του Ροΐδη είναι από τη σελίδα:
Φράσεις του Ροΐδη που φανερώνουν πόσο καυστικός κι οξυδερκής υπήρξε:
«Έκαστος τόπος έχει την πληγήν του: Η Αγγλία την ομίχλην, η Αίγυπτος τας οφθαλμίας, η Βλαχία τας ακρίδας και η Ελλάς τους Έλληνας»
«Εις νόμος απαιτείται εις αυτήν τη χώραν, ο οποίος να επιτάσσει την εφαρμογήν όλων των υπολοίπων νόμων».
Στην Ελλάδα άπαντες οι έχοντες ονύχια αγωνίζονται να σπαράξωσιν τους έχοντες πτερά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου