Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ο ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ Η ΟΥΣΙΑ

 

 

ΘΕΜΑ: είναι ο διορισμός του  Επτανήσιου Δαρέζη ως επάρχου στην Πελοπόννησο, η επιμονή του στην τήρηση των τύπων και η αδυναμία του να συμβιβαστεί με τις αντιλήψεις που ίσχυαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Το ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ είναι κοινωνικό, ψυχογραφικό (=εμβαθύνει σε χαρακτήρες) και σατιρικό.

     

    ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1^η εν.Ο διορισμός του Δαρέζη ως επάρχου, οι φιλοδοξίες του και οι προσδοκίες του για αναγνώριση της υψηλής του θέσης.(Υποενότητες:α)ο αξιοπρεπής δικαστής με την αριστοκρατική εμφάνιση, β)ο διορισμός του Δαρέζη ως επάρχου στο Μοριά,γ) φιλοδοξίες και προσδοκίες του Δαρέζη.

 2^η εν. Η συνάντηση του Δαρέζη με τον νομάρχη και η πρώτη απογοήτευση.

   

3^η εν. Η μάταιη προσδοκία του Δαρέζη για τιμητικό σινιάλο στο καράβι.

4^η εν.  Η συνάντηση και η συνομιλία με τον καπετάνιο του πλοίου και η δεύτερη διάψευση των προσδοκιών του.

 5^η εν. Η επιστροφή του Δαρέζη στο νησί και η παραίτησή του από το αξίωμα του επάρχου.

    Θεματικά κέντρα:

     * Η διαφορά πολιτισμικού επιπέδου μεταξύ Επτανήσων και Παλαιάς Ελλάδας.

    * Η παρουσίαση ενός ιδιότυπου γραφικού χαρακτήρα.

 *Τι σημαίνουν οι τύποι για κάθε πρόσωπο του διηγήματος.

  Τεχνική της αφήγησης:

Η αφήγηση είναι χρονολογική(γραμμική: τα γεγονότα αναφέρονται με τη σειρά που διαδραματίστηκαν, με τη φυσική τους σειρά) Ο αφηγητής είναι αμέτοχος στην ιστορία ,παντογνώστης, τριτοπρόσωπος, δεν συμμετέχει στα γεγονότα (ετεροδιηγητικός –αφήγηση με μηδενική εστίαση).Μόνο προς το τέλος της ιστορίας κάνει αισθητή την παρουσία του «Εγώ όμως υποθέτω…..»

 Η Γλώσσα του κειμένου είναι απλή δημοτική και αποδίδει με εύστοχη ειρωνεία τις καταστάσεις που έχουν σχέση με τη συμπεριφορά και την αριστοκρατική νοοτροπία του Δαρέζη. Οι επτανησιακές ιδιωματικές λέξεις που χρησιμοποιεί σε διάφορα σημεία του κειμένου καθώς και τα «δάνεια» από ευρωπαϊκές γλώσσες, δε δυσκολεύουν το σύγχρονο αναγνώστη, ενώ οι διάλογοι με τη φυσικότητα και τα πολλά σημεία στίξης (ερωτηματικά, θαυμαστικά και αποσιωπητικά) δίνουν ποικιλία, φυσικότητα, ζωντάνια και προφορικότητα στο λόγο καθώς και θεατρική διάσταση στο διήγημα. Παρατηρούνται τα στοιχεία της προφορικής αφήγησης (ο αφηγητής διακόπτει το λόγο για να απευθυνθεί στους αναγνώστες) και της μίμησης (μεταφέρει με διάλογο τα λόγια των ηρώων).

 Ο χώρος στον οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα είναι η Κέρκυρα και το πλοίο της γραμμής προς το Μοριά.

Ο χρόνος της ιστορίας προσδιορίζεται με τη φράση Όταν ενώθηκε η Εφτάνησο με την Ελλάδα (αυτή έγινε το 1864). Η ιστορία λοιπόν της αφήγησης αρχικά αναφέρεται στο χρονικό διάστημα πριν το 1864 (στην καριέρα του Δαρέζη ως δικαστή) και στη συνέχεια στο διάστημα μετά το 1864.

ΣΤΟΧΟΣ του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει την αδυναμία που είχαν οι προηγμένοι πολιτισμικά Επτανήσιοι αριστοκράτες που ασκούσαν τη διοίκηση στα χρόνια της Αγγλοκρατίας να εγκαταλείψουν την τυπολατρεία και να προσαρμοστούν στην απλότητα που απαιτούσε το νεοσύστατο ελληνικό κράτος.

 

ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ, παρουσιάζοντας τους χαρακτήρες των προσώπων μέσα από τη συμπεριφορά τους, δηλαδή μέσα από όσα κάνουν και από όσα λένε (ακόμα και από όσα σκέφτονται) τα ίδια τα πρόσωπα (δυναμική παρουσίαση). Με αυτή τη μέθοδο  ο αναγνώστης αφήνεται να σχηματίσει τη δική του γνώμη για το χαρακτήρα των προσώπων. Ωστόσο, σε πολλά σημεία δίνει και ο ίδιος χαρακτηρισμούς , χρησιμοποιώντας έτσι τη ΜΕΘΟΔΟ Της ΑΜΕΣΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ (στατική παρουσίαση).

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Ο ΔΑΡΕΖΗΣ ήταν αδιαμφισβήτητα θερμός πατριώτης, που επιθυμούσε τόσο πολύ να υπηρετήσει την πατρίδα του, ώστε αποφάσισε να εγκαταλείψει το δικαστικό του λειτούργημα και να αναλάβει ένα δημόσιο αξίωμα στο νεοσύστατο και ανοργάνωτο ελληνικό κράτος. Είναι ένας γνήσιος άρχοντας με αγγλική νοοτροπία και αριστοκρατικό ήθος, που δεν προσποιείται: πιστεύει στην αξία του και απαιτεί να του αποδίδουν  ανάλογες τιμές. Η τυπολατρεία που τον χαρακτηρίζει τον κάνει γραφικό, επειδή οι μη Επτανήσιοι Έλληνες δεν είναι συνηθισμένοι σε τυπικότητες και ευγένειες, είναι κατώτεροι πολιτισμικά και προτεραιότητά τους είναι η ρεαλιστική αντιμετώπιση των ουσιαστικών προβλημάτων του κράτους τους.

Ο ΝΟΜΑΡΧΗΣ είναι ευγενικός, αν και δυσκολεύεται να κρύψει την ειρωνική του διάθεση. Ωστόσο, τον αντιμετωπίζει με υπηρεσιακή σοβαρότητα και τυπικότητα.

Ο ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ παρουσιάζεται ως ο αντίποδας στην τυπικότητα και στην αριστοκρατική νοοτροπία του Δαρέζη, με την ακραία συμπεριφορά του αυθόρμητου, του ντόμπρου και μονοκόμματου ανθρώπου, που δίνει σημασία στην ουσία αγνοώντας τους τύπους, εκφράζοντας έτσι το μέσο Έλληνα της μετεπαναστατικής περιόδου.

Ο ΔΑΡΕΖΗΣ ΩΣ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

Ο τρόπος που ασκούσε τα καθήκοντά του αποκαλύπτει την ξεχωριστή επαγγελματική του φυσιογνωμία. Είναι προσκολλημένος στο γράμμα του νόμου, σχολαστικός, έντιμος, ευσυνείδητος, σοβαρός, αξιοπρεπής, δίκαιος, ηθικός, υπεύθυνος, αυστηρός, αμερόληπτος –γενικά ένας άμεμπτος δικαστικός λειτουργός.

 

Η ΦΑΙΔΡΗ ΕΜΜΟΝΗ ΤΟΥ ΔΑΡΕΖΗ ΣΤΗΝ ΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΥΠΩΝ

Ο Δαρέζης είναι αντιπροσωπευτικός τύπος της επτανησιακής αριστοκρατίας. Έχει αφομοιώσει την αγγλική νοοτροπία, ανήκει στην ανώτερη κοινωνική τάξη και τηρεί τους τύπους, όπως αρμόζει στο πολιτισμικό του επίπεδο. Η απόδοση από αυτόν μεγάλης σημασίας στα αξιώματα και τους τύπους και η προσήλωσή του σ’αυτούς είναι μέρος της βιοθεωρίας του. Όμως, η απαίτησή του να τηρούν σχολαστικά τους τύπους και οι άνθρωποι που δεν έχουν την παιδεία και τον πολιτισμό των ανθρώπων του δικού του κύκλου και αδιαφορούν για τις τυπολατρικές εκδηλώσεις τον καθιστά μη σοβαρό πρόσωπο.Έτσι, ο Δαρέζης σκιαγραφείται με ειρωνική και σατιρική διάθεση ως γραφικός και φαιδρός τύπος.

Ο ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ ΩΣ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑΣ

Οι ουτοπικές (=απραγματοποίητες) προσδοκίες και οι ιδεαλιστικές αντιλήψεις του Δαρέζη, αντιπροσωπευτικού τύπου των ανεπτυγμένων πολιτισμικά αριστοκρατών των Επτανήσων, συγκρούονται με τις ρεαλιστικές αντιλήψεις που επικρατούν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, των οποίων εκφραστής είναι ο καπετάνιος. Ο αφηγητής τον παρουσιάζει ως έναν από τους πιο ευθείς χαρακτήρες που δε δίνει καμία σημασία στους τύπους. Όμως , η ευθύτητα του χαρακτήρα του και η περιφρόνηση στους τύπους τον εκτρέπουν σε αγενείς εκδηλώσεις, που φανερώνουν έλλειψη πολιτισμού και δείχνουν τη διαφορά ανάμεσα στο υψηλό κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο των Επτανησίων και στον τρόπο ζωής και τις αντιλήψεις που επικρατούσας στο ανοργάνωτο ακόμα ελληνικό κράτος. Παρακολουθώντας, λοιπόν, τη συμπεριφορά του απέναντι στο Δαρέζη επισημαίνουμε τα ακόλουθα:

-Είναι ειλικρινής και προσγειωμένος. Φέρεται αβίαστα, φυσικά, χωρίς προσποίηση ή τυπικότητες καθώς αντιμετωπίζει έναν ευγενή σαν ίσο του.

-Είναι είρωνας , αγενής και προσβλητικός.

Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΔΑΡΕΖΗ

Ο Δαρέζης είναι ένας άνθρωπος με σταθερές αξίες και σαφείς αντιλήψεις, που αντανακλούν την κοινωνική και πολιτισμική του ανωτερότητα. Ζώντας στο κλειστό αριστοκρατικό περιβάλλον του νησιού του είχε διαμορφώσει μια συγκεκριμένη βιοθεωρία, μέσα στην οποία ο τύπος και η ουσία συνυπάρχουν αξεδιάλυτα. Είναι φυσικό λοιπόν να μη μπορεί να κατανοήσει ότι στο ελληνικό κράτος, που προσπαθεί να συγκροτηθεί, σημασία έχει μόνο η ουσία και παραμερίζονται ή αγνοούνται οι τυπολατρικές εκδηλώσεις.

Η επιδίωξή του να υπηρετήσει ως έπαρχος το ελληνικό κράτος τον φέρνουν αντιμέτωπο με μια σειρά από διαψεύσεις, οι οποίες τον αποθαρρύνουν, τον απογοητεύουν. Έτσι, νιώθει ξένο σώμα ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν υπολογίζουν τους τύπους και δεν μπορεί να ανταποκριθεί στο ρόλο του, γιατί είναι αλλιώς μαθημένος και δεν μπορεί να αλλάξει νοοτροπία τώρα στα   γεράματα. Γι’αυτό οδηγείται στην παραίτηση. Εγκαταλείπει, λοιπόν, τη φιλοδοξία του να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο ελληνικό κράτος και αποφασίζει να ιδιωτεύσει επειδή θέλει να παραμείνει συνεπής στις αρχές του. Δεν πρόκειται δηλαδή για μια εμμονή που περιορίζεται στην αντιπαράθεση τύπου και ουσίας, αλλά για μια γενικότερη διάσταση δύο κόσμων. Ο κόσμος του είναι διαφορετικός και οι αντιλήψεις του ασύμβατες με την κοινωνική πραγματικότητα την οποία καλείται να υπηρετήσει και στην οποία θα ήταν υποχρεωμένος να προσαρμοστεί.

    Τα πράγματα θα είχαν διαφορετική εξέλιξη, αν ο Δαρέζης είχε διαφορετικές αντιλήψεις ή αν ήταν διατεθειμένος να παραμερίσει τις αρχές

του και τις τυπολατρικές αντιλήψεις του ή αν είχε συλλάβει τα μηνύματα από την πρώτη συνάντηση που είχε με το Νομάρχη. Έτσι, θα μπορούσε να προσπεράσει την απουσία επισημότητας στο καράβι και θα έφτανε στον προορισμό του διακριτικά και αθόρυβα. Όμως, και σ’αυτή την  περίπτωση θα γινόταν συνεχώς εμφανής , στη διάρκεια της θητείας του στο νέο αξίωμα, η διαφορά αξιών ανάμεσα στο κοινωνικό σύστημα της επτανησιακής και της ελληνικής κοινωνίας και θα έπρεπε να παραβιάζει τις αρχές του, για να ασκεί τα καθήκοντά του απρόσκοπτα. Επομένως, η παραίτηση ήταν η καλύτερη λύση.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ο Δαρέζης έρχεται αντιμέτωπος με μια σειρά από διαψεύσεις μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Αφού τις καταγράψετε, επιλέξτε εκείνη που τον απογοήτευσε περισσότερο και σχολιάστε την αντίδραση του.

2. Τι σημαίνουν και τι αντανακλούν οι τύποι για τα πρόσωπα του διηγήματος;

3.Ο Δαρέζης στο τέλος του διηγήματος παραιτείται καθώς αντιλαμβάνεται οτι οι αντιλήψεις του δε γίνονται σεβαστές. Δώστε ένα διαφορετικό τέλος στο διήγημα.

 

 Στίχοι: α 26-108

(για περισσοτερα, μελετήστε από τη σελίδα: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Odysseia/Didaskontas-Odysseia02.htm)

2. Η διαδικασία της απόφασης των θεών για τον νόστο του Οδυσσέα:

• απομακρύνεται σκόπιμα ο Ποσειδώνας, για να μη δημιουργήσει πρόβλημα στο συμβούλιο των θεών, όπου θα ληφθούν σημαντικές αποφάσεις υπέρ του (μισητού του) Οδυσσέα·
• σκόπιμα, επίσης, ο Δίας θυμάται το πάθημα του Αίγισθου, το αναλύει και το δικαιολογεί (33-51/<29-43>)·
• με το πάθημα αυτό συμφωνεί η Αθηνά και με τον αναθεματισμό που ακολουθεί μας προϊδεάζει για τον θάνατο των μνηστήρων, αντιπαραθέτει όμως αμέσως την περίπτωση του Οδυσσέα («εμένα όμως») γνωρίζοντάς μας περισσότερα για την Καλυψώ και το νησί της και τονίζοντας ιδιαίτερα την αγάπη του ήρωα για την πατρίδα· ελέγχει, στη συνέχεια, τον Δία για αδιαφορία ή εχθρότητα προς τον Οδυσσέα και του θυμίζει την έμπρακτη ευσέβειά του στην Τροία: όλος ο συναισθηματικά φορτισμένος λόγος της θεάς επιδιώκει να στρέψει τον Δία υπέρ του Οδυσσέα· αυτό δείχνει και η επιμονή της στον πατέρα της Καλυψώς, τον Άτλαντα, εχθρό του Δία κατά την Τιτανομαχία, αλλά και η αποσιώπησή της για ό,τι βαραίνει τον Οδυσσέα (54-72/ <46-62>)·
• αυτό θα το πει ο Δίας: εξηγεί την έχθρα του Ποσειδώνα για τον Οδυσσέα και προτείνει να σκεφτούν το θέμα της επιστροφής του στην πατρίδα, γιατί μόνος ο κοσμοσείστης Ποσειδώνας δεν μπορεί να εναντιώνεται στη θέληση όλων των άλλων θεών (75-92/<65-79>)· έφερε λοιπόν αποτέλεσμα ο λόγος της θεάς·
• και η Αθηνά παρουσιάζει αμέσως το διπλό σχέδιό της: για τον νόστο του Οδυσσέα αφενός, που ορίζει τον βασικό άξονα του έπους, και για την αναζήτησή του από τον Τηλέμαχο αφετέρου (97-108/<84-95>), που ορίζει τον πλάγιο άξονα, την «Τηλεμάχεια».
— Με την απουσία λοιπόν του Ποσειδώνα, την αναφορά στον Αίγισθο και τους έξυπνους χειρισμούς της Αθηνάς, προγραμματίστηκαν στον Όλυμπο οι εξελίξεις τόσο στην Ιθάκη, όσο και στην Ωγυγία· στο εξής ο θεϊκός χώρος θα «δανείζει στον ανθρώπινο [...] θεούς, συνήθως ως αγγελιοφόρους ή παραστάτες των ηρώων», γιατί στην Οδύσσεια η δράση ανήκει σχεδόν αποκλειστικά στους ήρωες.

 

3. Συσχετίζεται η δήλωση του Δία σχετικά με την ευθύνη του ανθρώπου για τις πράξεις του (36-9/<32-4>) με το α 9-11/<7-9>:

• εντοπίζεται το κοινό τους σημείο: (οι σύντροφοι) «χάθηκαν απ' τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα» « (οι θνητοί) «από δικό τους φταίξιμο πάσχουν και βασανίζονται»·

• εκμαιεύονται και οι διαφορές: η δήλωση του Δία είναι γενική και έχει τόνο απολογητικό· λέγεται σαν απάντηση στο υποτιθέμενο παράπονο των θνητών ότι οι συμφορές τους οφείλονται στους θεούς·

• γίνεται όμως πιο συγκεκριμένος με το «και»: «κι από φταίξιμο δικό τους [...] και πάνω απ' το γραφτό τους» / οι δε και αυτοί σφησιν ατασθαλίησιν υπέρ μόρον [...]: είναι σαν να λέει ότι το μερίδιο συμφορών που ορίζει η Μοίρα για τους ανθρώπους το επαυξάνουν οι ίδιοι με τις άδικες πράξεις τους·

• και τη θέση του αυτή ο Δίας την επαληθεύει με το παράδειγμα του Αίγισθου (40-51/<35-43>), ο οποίος, παρά την προειδοποίηση των θεών, επέλεξε να υπερβεί «την ορισμένη μοίρα», και πλήρωσε γι' αυτό.

— Το θέμα, λοιπόν, της ευθύνης του ανθρώπου για τις πράξεις του μπορεί να διατυπωθεί ως εξής:

1. οι θεοί προειδοποιούν τους θνητούς (με διάφορους τρόπους) για επικείμενη συμφορά λόγω ατασθαλιών·

2. αν δεν συμμορφωθούν, ευθύνονται για τις πράξεις τους

3. και τιμωρούνται γι' αυτές.

28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2020

ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ

http://reader.ekt.gr/bookReader/show/index.php?lib=EDULLL&item=264&bitstream=264_01#page/76/mode/2up

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ/ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ 1940

ΜΕΡΟΣ 1

https://www.youtube.com/watch?v=ibVc9xkVtic&ab_channel=%CE%A0%CF%81%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CE%A3%CE%BA%CE%AD%CF%88%CE%B7

ΜΕΡΟΣ 2

https://www.youtube.com/watch?v=YsZltTr24w4&ab_channel=%CE%A0%CF%81%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CE%A3%CE%BA%CE%AD%CF%88%CE%B7

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

(ΓΟΥΝΑΡΗΣ)

https://www.youtube.com/watch?v=bRYigRhaHKw&list=PLR2m556tJJt4cBU1ppVFN15hmLwHt54X_&ab_channel=NektariosR

(ΒΕΜΠΟ)

https://www.youtube.com/watch?v=GXNLyBIr19E&ab_channel=patrokosmas

https://www.youtube.com/watch?v=N0sXcg6rB3k&ab_channel=FrantzeskaDorikou

 

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΘΕΟΤΟΚΗ

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos_Politismos/logotexnia/Biografies/theotokis.htm

 

Κ. ΘΕΟΤΟΚΗ, Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΥ

 

Κωνσταντίνος Θεοτόκης (1872 – 1923)

 

Η ζωή του

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα και καταγόταν από αριστοκρατική και καλλιεργημένη οικογένεια. Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στο ≪Εκπαιδευτήριο Καποδίστριας≫. Το 1889 πήγε στο Παρίσι, όπου έκανε σπουδές φιλολογίας, μαθηματικών και φιλοσοφίας για τρία χρόνια. Το 1907 έμεινε για δύο χρόνια στη Γερμανία, όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας. Ως θερμός πατριώτης έλαβε μέρος εθελοντικά στην κρητική Επανάσταση του 1896 και στον πόλεμο του 1897. Έπειτα, μαζί με τη γυναίκα του, που ήταν βαρόνη, εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης αγωνίστηκε για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, ασπάστηκε τις σοσιαλιστικές ιδέες και άσκησε έντονη κριτική στην αστική κοινωνία. Πέθανε στην Κέρκυρα το 1923, ύστερα από μάχη που έδωσε για αρκετούς μήνες με τον καρκίνο.

Το έργο

Ύστερα από παραμονή δυο χρόνων στη Γερμανία γυρίζει στην Ελλάδα, το 1909, αποφασισμένος να αφιερωθεί στην πολιτική του τόπου του. Από τότε αρχίζει να δημοσιεύει τα πιο σπουδαία έργα του. Η τιμή και το χρήμα (1912, στον Νουμά), Κατάδικος (1919), Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα (1920), Οι σκλάβοι στα δεσμά τους (1922), του οποίου η συγγραφή, με το χαρακτηριστικό ιδεολογικό του περιεχόμενο, φαίνεται να τον απασχόλησε επί μακρά σειρά ετών. Τα περισσότερα έργα του Θεοτόκη έχουν κοινωνική κατεύθυνση, κλείνουν δηλαδή ένα κήρυγμα· τούτο όμως δεν ελαττώνει την λογοτεχνική τους αξία, που είναι σημαντική: δεν πρόκειται για μια κατασκευή που πάει να αποδείξει κάτι, αλλά είναι λογοτεχνικές επιτεύξεις ενός συγγραφέα, που έχει πεποιθήσεις κοινωνικές και τις εκφράζει μέσα από τον μύθο του. Στα τελευταία του έργα, το ταλέντο του έχει καλλιεργηθεί στην πληρότητά του· διάλογος, περιγραφή, ψυχολογία, γλωσσικό όργανο, όλα συντελούν στη διαμόρφωση δυνατών και συναρπαστικών πεζογραφημάτων.

[Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας, Εκδόσεις «Γνώση», Αθήνα 2000 (9η έκδ.), 556-557.]

 

Έργα:

Διηγήματα: Κορφιάτικες ιστορίες

νουβέλες: Η τιμή και το Χρήμα (1914), Κατάδικος (1919) – Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα (1920)

Μυθιστορήματα: Οι σκλάβοι στα δεσμά τους (1922)

Μεταφράσεις: Μετέφρασε αποσπάσματα από έργο της αρχαίας ινδικής λογοτεχνίας, έργα αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων, έργα Ευρωπαίων λογοτεχνών.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

 

Το διήγημα, αν και ημιτελές, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της γραφής του Κ. Θεοτόκη:

1. παρουσιάζονται με ρεαλισμό τα ήθη και τα πάθη της εποχής του πεζογράφου,

2.  εμφανής είναι ο έντονος κοινωνικός του προβληματισμός

3.  ψυχογραφεί με ακρίβεια τους ήρωές του και

γενικά προβάλλει μια εικόνα της κοινωνίας της εποχής του.

Στο κείμενο ο συγγραφέας μεταφέρει τον τρόπο λειτουργίας του κλειστού κοινωνικού συστήματος της εποχής και προβάλλει τη σημασία της μεταβίβασης της πατροπαράδοτης τέχνης από τον πατέρα στο γιο σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση, η οποία αντιτίθεται στις επιθυμίες του παιδιού, που αδυνατεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του πατέρα του εξαιτίας της έλλειψης καλλιτεχνικής κλίσης και της αγάπης του για την ελεύθερη κοινωνική ζωή κοντά στη φύση.

Xαρακτηρισμός προσώπων

·         Σε ολόκληρο το διήγημα αναδεικνύεται η μεγάλη σημασία της μετάδοσης της πατροπαράδοτης τέχνης από τον πατέρα στο γιο, σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση. Αρχικά, απεικονίζεται ένα στιγμιότυπο της κοινής ζωής και εργασίας δύο διηγηματικών ηρώων, κατά τη διάρκεια του οποίου ο πατέρας επιδιώκει να μυήσει με κάθε τρόπο το γιο του στην τέχνη του αγιογράφου (φοβέρα, ψυχολογική πίεση, φιλοτιμία, συναίσθημα, λογική, ενθάρρυνση, υποσχέσεις), ενώ αρνείται να αποδεχθεί την πιθανότητα να μη συνεχίσει το παιδί την αγιογραφία.

Το παιδί, όμως, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του πατέρα. Όμως, ως υπάκουος και υποτακτικός γιος, που σέβεται τον πατέρα του, δεν εκδηλώνει έμπρακτα την αντίδρασή του, αλά εκτελεί απρόθυμα τις εντολές του, και ανταποκρίνεται μηχανικά και ανόρεκτα στην εργασία του κάτω από μεγάλη ψυχολογική πίεση. Ο νέος δε συμμερίζεται τις ιδέες του πατέρα του, δεν πείθεται από τα επιχειρήματα ή τις απειλές του, αλλά αναζητά νοερά διαφυγές στον ανοιχτό αέρα και τις κοινωνικές συναναστροφές των συνομηλίκων του. Την ψυχολογική πίεση που υφίσταται, την αποστροφή του προς το επάγγελμα του αγιογράφου και την επιθυμία του για μια ελεύθερη κοινωνική ζωή κοντά στη φύση φανερώνει το έντονο συναίσθημα χαράς που αισθάνεται, όταν μετά από υπόδειξη του πατέρα του ≪δραπετεύει≫ από την κλειστή ατμόσφαιρα του δωματίου. (≪Ο νέος δεν αποκρίθηκε, μα η χαρά εζωγραφίστηκε στο πρόσωπό του, βιαστικά εκατέβηκε τη σκάλα του σπιτιού και ευρέθηκε όξω≫).

 

·            «Ο νέος αναστέναξε...», ¨ «Το χέρι του όμως εργαζόταν μηχανικά, αλλού ήταν ο νους του... Κι ως τόσο το χέρι του επηγαινοερχόταν οκνά οκνά απάνω στην πλάκα αλέθοντας το χρώμα» Ο αφηγητής σκιαγραφεί τους χαρακτήρες και περιγράφει ένα στιγμιότυπο της κοινής ζωής και εργασίας τους. Ταυτόχρονα με την περιγραφή εκθέτει τις εσωτερικές σκέψεις του γιου με τις οποίες ο αναγνώστης κατανοεί τα συναισθήματα που κυριαρχούν στη ψυχή του νέου. Τα συναισθήματα λύπης, ανίας και καταπίεσης, που καταλαμβάνουν το νέο κατά τη διάρκεια της ενασχόλησής του με την αγιογραφία είναι έκδηλα σε όλο το διήγημα

Γλώσσα

Ο Θεοτόκης γράφει σε μια άμεση, φυσική και ζωντανή καθημερινή γλώσσα, εμπλουτισμένη με τύπους και λέξεις του κερκυραϊκού ιδιώματος. Το έντονα χρωματισμένο ιδιωματικό λεκτικό

οδηγεί στην αληθοφάνεια της περιγραφής και μεταφέρει τον αναγνώστη στην εποχή, στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα. Η δημοτική του απλού λαού που χρησιμοποιείται χαρίζει στο κείμενο ύφος φυσικό ενώ τα λίγα σχήματα λόγου καθιστούν την έκφραση του έργου λιτή. Σε όλη  την αφήγηση και στα διαλογικά μέρη η γλώσσα συνειδητά και επίμονα είναι κερκυραϊκή, ακολουθώντας τη φιλοσοφία του συνόλου του συγγραφικού του έργου και ζωντανεύοντας έτσι το κείμενο.

Ύφος / Mορφή

Το ύφος χαρακτηρίζεται πυκνό, ζωντανό, παραστατικό, δραματικό. Ο διάλογος προσδίδει στο ημιτελές έργο αμεσότητα και ζωντάνια, ενώ ο εσωτερικός μονόλογος του νέου δημιουργεί και μεταφέρει έντονα συναισθήματα, καθώς εκφράζει τη μεγάλη ψυχολογική πίεση του παιδιού, αλλά και την αγάπη του για την ελεύθερη κοινωνική ζωή κοντά στη φύση.

Εκφραστικά μέσα

Μεταφορές: ≪Το χέρι μου δεν ακούει και δεν κάνει ό,τι του προστάζω≫, ≪κι έμεινα στο μισό δρόμο≫, ≪ενώ εκείνος ήταν σκλαβωμένος όλμέρα στους τέσσερους πύργους≫, ≪σκλαβωμένος στην αυστηρή θέληση του πατέρα≫, ≪να πάρεις λίγον αέρα≫, ≪η χαρά ζωγραφίστηκε στο πρό-

σωπό του≫,.

Παρομοιώσεις: ≪σα σκοτισμένος από την πολύωρη κλεισούρα≫.

Προσωποποιήσεις: ≪λες και τα ζωγραφίσματά του εμιλούσαν≫.

Εικόνες: η εικόνα του ζωγράφου, η εικόνα των χρωμάτων που χρησιμοποιεί ο αγιογράφος, η εικόνα της ελεύθερης αγροτικής ζωής στην οποία μεταφέρεται νοερά ο νέος.

 

1. Περιγράψτε τη σχέση που έχει ο πατέρας με το γιο στο διήγημα.

2. Να χαρακτηρίσετε τον πατέρα του διηγήματος.

3. Να αντικαταστήσετε την τριτοπρόσωπη αφήγηση στο διήγημα του Θεοτόκη «Η τέχνη του αγιογράφου» με αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο (προφ.) 

ΟΔΥΣΣΕΙΑ/ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 https://www.slideshare.net/katerina60/ss-9315824